Nafas a’zolariga ta’sir etuvchi moddalar

NAFAS A’ZOLARIGA TA’SIR ETUVCHI MODDALAR

Balg‘am ko‘chiruvchi moddalar, Balg‘am ko‘chiruvchi moddalar nafas yo‘llari yallig‘langanda qo‘llanadi, ular shilliq bezlari sekretsiya-sini oshiradi, balgamni suyultiradi, suyultirilgak balgam ko‘chishi-ni engillashtiradi, nafas yo‘lidan osonroq o‘tadi. Bu moddalar bronxlarning kipriksimon epiteliy tebranuvchanligini oshirib, bronxlar peristaltikasini oshiradi. SHu bilan birga suyulti-rilgan balg‘am joylarda yallig‘langan bronxlar shillik kavatini o‘rab olish, ya’ni Yаllig‘lanish jarayonini kamzytirish xususiyatiga ega.

Ta’sir mexanizmiga ko‘ra balg‘am ko‘chiruvchi moddalar 3 turga bo‘linadi:

1. Reflektor ta’sir ko‘rsatuvchi moddalar.

2. Bevosita ta’sir ko‘rsatuvchy moddalar.

3. Mukolitik moddalar.

Reflektorta’sirko‘rsatuvchimoddalar qatoriga o‘simliklar: ipekakuana ildizi, termopsis o‘ti, gulxayri ildizi (ularning damlamasi va ekstrakti ko‘llanadi); mukaltin, ko‘krak eliksiri knritiladi. Bu moddalar ichilganda oshqozon va o‘n ikki barmoq ichak shilliq kavatini qo‘zg‘atib, impulslarning■reflektor afferent yo‘l bilan markazga, u erdan efferent impulslarning bronx va bronxial bezlaryga o‘tishiga ta’sir ko‘rsatadi. Natijada bronxlar sekretsiyasi, peristaltikasi hamda epiteliy kiprikchala-rining tebranuvchanligi oshadi. SHu moddalar karotid yoyda joylashgan retseptorlar orqali ham reflektor ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bu moddalarning yuqori miqdori qayt qildiradi, lekin qayt qildirish uchun ular qo‘llanmaydi, chunki bu moddalar uzoq vaqtgacha ko‘ngilni aynatib turadi, keyin qayt qilish boshlanadi.

Bevositata’siretuvchimoddalar:kaliy yodid, natriy yodid, natriy bikarbonat, o‘simliklardan — arpabodiyon hamda novshadil — arpabodiyon tomchilaridir. Ular konga so‘rilgan-dan keyin bevosita bronx shilliq kavatiga, ularning bezlariga ta’sir ko‘rsatib, balg‘am ko‘chishini Yаxshi laydi. Bulardan natriy va kaliy yodid, natriy bikarbonat ingalyasiya yo‘li bilan qo‘llangan-da xam ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.

Mukolitikmoddalar:tripsin, ximotripsin, dezoksiribo-nukleaza, bromgeksin. Bular asosan ingalyasiya yo‘ly bilan qo‘llanib, balgamdagi oqsil birikmalarini parchalaydi, uning yopishqoqligini kamaytiradi, mukolitik xamda ozroq bo‘lsa ham yo‘tal qoldiruvchi xususiyati bor.

Balgam ko‘chiruvchi moddalar ko‘proq bolalar amalistida, qo‘llanadi, bularga murzkkab retseptlar sziladi, har xil ta’sir mexanizmiga fizik-kimyoviy xususiyatlarga ega moddalar birga yozilib, miksturalar shaklida qo‘llanadi. Balgam ko‘chiruvchi modda-lar yo‘tal dorilari bilan birg‘a ko‘llanadi, chunki yo‘tal kamaysa, balg‘am to‘planishiga, suyulishiga fursat bo‘lib, uning ko‘chishi osonlashadi. Balg‘am ko‘chiruvchilar boshqa moddalar bilan birga zotiljam, bronxoektaziya, bronxial astma va boshka kasalliklarni davolashda qo‘llanishi mumkin.

Bronxolitiklar. Bronx mushaklarini bo‘shashtiradigan, kengay-tiradigan, bronx bezlari sekretsiyasini kamaytiradigan moddalar b.ronxolitiklar deb ataladi. Bu moddalarning kimyoviy tuzilishi va ta’sir mexanizni turlicha. Bronxolitiklar sifatida M-xolino-litik, adrenokimetik, miotrop va boshqa moddalar, bronxial astma xurujini bartaraf qilish va xurujning oldini olish uchun qo‘llanadi (13-rasm). Bronxial astma keng tarkalgan kasallik, ayniksa bolalar o‘rtasida ko‘p. Ma’lumotlarga ko‘ra 1000 ta boladan

1—20 gachasi bronxial astma bilan og‘riydi. Bronxial astmaning sabablari, patogeneziga qarab ta’sir mexanizmi turlicha moddalar qo‘llanadi. Ular bronxial astma xurujlarida qo‘llanadi. M-xrlinolitiklardan bronxolitik

platifillin, metatsin qo‘llanishi mumkin. Bular bronxial mushak va OyoZlarda JOYLaTGaN ""^-'xolinoretseptorlarni falajlab, ularni bo‘shashtirib kengaytiradi, sekret ajralishini kamaytiradi, astma xurujini bartaraf qiladi. Bu moddalar bevosita qisqargan bronx mushaklariga spazmolitik ta’sir ko‘rsatadi. Atropin sulfat bronxial astma xuruji vaqtida, platifillin, metatsin asosan astma xurujining oldini olish uchun ko‘llanadi.