Namangan muhandislik-texnologiya

Namangan muhandislik-texnologiya

Instituti

Muhandislik-texnologiya fakulteti

Marketing kafedrasi 12.u-18-guruh

talabasi Adashev Doniyorning

“Marketing” fanidan tayyorlagan

Kurs Ishi

Topshirdi: Adashev Doniyor

Qabul qildi: Madiyarov G’

Mavzu:Firmaning raqobatbardoshligini

tahlil qilish

Reja:

Kirish.

Asosiy qism.

1. 
   Firmaning raqobat holati.
   

(Raqobat pozitsiyasi)

2. 
   Firmalarning raqobatbardoshligini baholashning mavjud usullariga umumiy nuqtai nazar.
   
3. 
   . Firmalar faoliyatini samarali boshqarishda raqobatdoshlikni takomillashtirish yo’llari.
   

Xulosa va takliflar.

Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish

Barchamiz bilamizki,bugungi XXI asr ishlab-chiqarish va texnologiyalar asrida butun dunyo miqyosida ichki va tashqi raqobat kuchayib bormoqda.Chunki iqtisodiyotda raqobatga “raqobat-bozorni tartibga soluvchi ko’rinmas qo’l”deb ta’rif beriladi. Har bir mamlakatda yaratilgan sog’lom raqobat albatta aholining turmush darajasini yaxshilashga,ishsizlik koefitsentlarining pasayishiga, iqtisodiy ko’rsatkichlarning o’sishiga kata ta’sir ko’rsatadi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida yangi iqtisodiy mexanizmlar ishga tushishi munisabati bilan ko’p tashkilotlarda bir qancha muammolar yuzaga keldi. Bu mexanizmlarning maqsadi faqatgina reja bajarilishiga qaratilgan bo’libgina qolmay, balki bozor extiyojini qondiradigan eng samarali yo’llarni izlab topish va boshqa tashkilotlar bilan raqobatda bo’lishdir.

Raqobat bu- tadbirkorlikning ajralmas bir bo’lagi bo’lib, u iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarining o’z manfaatlarini to’laroq yuzaga chiqarish ya’ni yaxshi daromad olish, o’z mavqeini mustahkamlash, o’z qobiliyatini namoyish etish va imej ( obro’ e’tibor)ga ega bo’lish uchun boshqalar bilan kurashuvidir.

O’zbekiston Respublikasining “Raqobat to’g’risida “ qonunida raqobat tushunchasiga quyidagicha ta’rif berilgan:

“Raqobat –xo’jalik yurutuvchi subyektlarning (raqobatchilarning) musobaqalashuvi bo’lib, bunda ularning mustaqil xarakatlari ulardan hae birining tovar yoki moliya bozoridagi tovar muomalasining umumiy shart sharoitlariga bir tomonlama tartibda ta’sir ko’rsatish imkoniyatini istisno etadi yoki cheklaydi”.

Xususan,O’zbekiston Respublikasi prezidenti Shavkat Mirziyoyev Miromonovich tomonidan raqobatni qo’llab-quvvatlash maqsadida turli xil qonunlar ishlab chiqildi.Xususan, 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning 5ta ustuvor yo’nalishi bo’yicha “Harakatlar Strategiyasi” da “Iqtisodiyotda ma’muriy buyruqbozlikka asoslangan boshqaruv tizimidan mutlaqo voz kechilib, bozor islohotlari bosqichma bosqich amalga oshirilgani pul kredit siyosati puxta o’ylab olib borilgani makro iqtisodiy barqarorlikni, iqtisodiyotning yuqori sur’atlar bilan o’soshini inlatsiyani prognoz ko’rsatkichlari darajasida saqlab qolishni ta’minladi hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik fermerlik harakatini rivojlantirish uchunkeng imkoniyatlar yaratilishiga xizmat qildi.

Ayni vaqtda mamlakatimiz bosib o’tgan tarqqiyot yo’lining chuqur tahlili, bugungi kunda jahon bozori konyunkturasi keskin o’zgarib, globallashuv sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani davlatimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar bilan rivojlantirish uchun mutlaqo yangicha yondashuv hamda tamoyillarbi ishlab chiqarish va ro’yobga chiqarishni taqozo etmoqda” deb ta’kidlab o’tilgan.

Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida mamlakatimizda olib borilayotgan chuqur iqtisodiy islohotlarning tub maqsadi mavjud imkoniyatlardan oqilona foydalangan holda ishlab chiqarishni yuqori sur’atlar bilan rivojlantirish, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni bozor talablaridan kelib chiqib, raqobatdoshligini ta’minlashdan iboratdir. Bu yerda bozor munosabatlarini chuqur o’rganish va tovar va mahsulotlarning o’zaro qay darajada raqobatbardoshligini baholash eng asosiy vazifa hisoblanadi.

1 . Raqobat holati- Ansoffning ta’rifiga ko’ra firmaning bozorda raqobatdosh pozitsiyasining xarakteristikasidir.

E. P. Golubkov firma yoki tashkilotning raqobatdoshligini 16 ta omil ( rasm, mahsulot konseptsiyasi, mahsulot sifati, biznes turlarini diversifikatsiya qilish darajasi, asosiy biznes turlarining umumiy ulushi, tadqiqot va ishlab chiqarish bazasining sig’imi va boshqalar )dan foydalanishni baholashni taklif qiladi. Mahsulotlar raqobatdoshligi omillari va marketing faoliyati samaradorligi tufayli tafsilotlar va qo’shimchalar kiritiladi.

Firmaning raqobatdosh holati (Raqobat pozitsiyasi) – rossiya Federatsiyasining monopoliyaga qarshi kurash qonunchiligining qoidalariga zid bo’lmagan holda usul va vositalar bilan erishilgan, uning asosiy raqobatchilariga nisbatan sanoat va mintaqaviy bozorlarda firmaning tashkiliy va iqtisodiy holatining kuchli va zaif tomonlarining to’plami. Raqobat holati- raqobat mavqei, bozor pozitsiyasining o’ziga xos o’lchovi hisoblanadi.

Firmaning raqobatdoshligi, shuningdek, korxona va uning asosiy raqobatchilarning bozorda yuzaga kelishi mumkin bo’lgan xatarlarga nisbatan qiyosiy tahlili asosida baholanishi mumkin. Agar biz tavakkalchilikni faqat atrof-muhitning salbiy belgilari sifatida ko’rib chiqsak, unda bunday tahlil sanoat korxonalari faoliyatiga qo’yiladigan talablarni ochib beradi va korxonaning yuqori barqarorligi yuqori raqobatdoshlikni anglatadi.

Raqobatdoshlikni baholashga marketing yondashuvi moliyaviy va iqtisodiy jihatdan farqli o’laroq, asosan sifatli ( odatda expert ) ma’lumotlaridan foydalaniladi. Shu bilan birga, raqobatdoshlikni ( umumiy korxona va uning mahsulotlarini ) baholashga umumiy yondashuv xususiyatlar ro’yxatini tanlash, ularning nisbiy ahamiyatini ( umumiy bahoda og’irlik, % ) aniqlash va ushbu xususiyatlarni firma va uning asosiy raqobatchilari uchun baholashdan iboratdir.

Raqobatdoshlikni baholash tamoyillari:

• 
  O’xshashlik
  
• 
  Yaxlitlik
  
• 
  Nisbiylik
  

Firmaning raqobatdoshligini baholash yuqorida keltirib otilgan tamoyillar asosida belgilanadi.

2. Firmalarning Raqobatbardoshligi- bu uning bozorda muvaffaqiyatli raqobatlashishi va raqobatchilarga nisbatan iqtisodiy foyda olish qobilyati hisoblanadi.

Guruhli,yaxlit, umumlashtirilgan ko’rsatkichlar orqali ifodalanishi mumkin bo’lgan murakkab xususiyat. Firmaning raqobatdoshligini baholashning maqsadi sanoatning, mintaqaning yoki xalqaro bozorning mavqeini aniqlashdir.

Raqobat va raqobatbardoshlikning mohiyatini nazariy o’rganish bilan bir qatorda, iqtisodiy adabiyotda raqobatbardoshlikni amaliy baholash muammosi allaqachon muhokama qilingan. Ta’kidlash mumkinki, bugungi kunda mahsulotlarning raqobatbardoshligini baholash nuqtai nazaridan ma’lum yutuqlarga erishildi, bir xil tovar va xizmatlarning raqobatbardoshligini baholashning maqbul usullari ishlab chiqildi. Korxonalarning raqobatdoshligini baholash yanada mushkulroq. Ushbu yo’nalishda ma’lum qadamlar qo’yilgan va qilingan bo’lsa ham iqtisodchilar hali ham firmaning raqobatdoshligini har tomonlama baholash uchun universal va umum e’tirof etilgan metodologiya ishlab chiqmagan.

Shu bilan birga, firmaning raqobatdoshligini baholash kerak, chunki bozor iqtisodiyoti sharoitida uning raqobatbardosh mavqeini baholash har qanday xo’jalik yurituvchi sub’ekt faoliyatining ajralmas qismi hisoblanadi. Raqobatchilarni va tarmoqdagi raqobat sharoitlarini o’rganish firma uchun birinchi navbatda uning avzalliklari va kamchiliklari raqobatchilar bilan taqqoslanganligini aniqlash va firmaga o’zining muvaffaqiyatli raqobat strategiyasini ishlab chiqish va raqobatdosh ustunlikni saqlab qolish uchun, xulosa chiqarish uchun zarur. Firmaning raqobatdoshligini aniqlash har qanday xo’jalik yurituvchi subyekt faoliyatining ajralmas qismi hisoblanadi.

Korxonalarning raqobatdoshligini baholash muammosi o’rganadigan har bir iqtisodchining asosiy vazifasi raqobatdoshlik mezonlari,uning manbalari va omillarini topishdir. Ko’rib chiqilayotgan mavzu bo’yicha iqtisodiy adabiyotlar tahlili, shakllangan muammoni hal qilishning bir necha yondashuvlarini aniqlashga imkon beradi. Keyinchalik, biz firmalarning raqobatdoshligini baholashning asosiy ma’lum usullarini tahlil qilamiz,ularning afzalliklari va kamchiliklarini umumlashtiramiz.

Xususan, xo’jalik yurituvchi sub’ektning raqobatdoshligini baholash uchun quyidagilar zarur.

• 
  Raqobatdoshlikni oshirish choralarini ishlab chiqish;
  
• 
  Birgalikdagi faoliyat uchun kontragentlarni tanlash;
  
• 
  Korxonaning yangi bozorlarga chiqish dasturini tuzish;
  
• 
  Investitsiya faoliyatini amalga oshirish;
  
• 
  Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishni amalga oshirish;
  

Qanday bo’lmasin, korxonaning raqobatbardoshligini baholash maqsadi: korxonaning bozordagi o’rnini aniqlash hisoblanadi.

Mavjud usullarni tasniflash haqida gap ketganda, birinchi navbatda, iqtisodchilar firmalarning raqobatdoshligini baholash uchun juda ko’p turli xil usullarni taklif qilganliklarini ta’kidlaymiz (o’nlablarini hisobga olgan holda). Ushbu xilma-xil usullarga mos kelish uchun ularning ko’p tasniflari mavjud:

• 
  Nazariy tarkib bo’yicha
  
• 
  Baholash natijalarini ko’rsatish bo’yicha
  
• 
  Ko’rsatkichlarning matematik bog’lanish bo’yicha…
  

Ushbu tadqiqot doirasida kompaniyalarning raqobatdoshligini baholash usullarining asosli (klassik) tasnifi tahlil qilinadi. Shuni ham unutmaslik kerakki, tadqiqot mavjud yondashuvlarning faqat asosiysini (eng ko’p tarqalganligini) ko’rib chiqadi. Shunday qilib, hozirgi vaqtda korxonalarning raqobatbardoshliginin baholashning quyidagi asosiy usullarini ajratish mumkin.

Firmaning Raqobatbardoshligini

baholash usullari:

1.Mahsulot usullari

2.Matritsa usullari

3.Opertsion usullari

4.Birlashtirilgan usullar

5.Biznesni baholash usullari

6.Baholashning dinamik usuli

Mahsulot usuli

Firmaning raqobatbardoshligini baholash mumammosini hal qilishda paydo bo’lgan birinchi fikr shundan iboratki, bozor iqtisodiyoti sharoitida firma, korxona, kompaniyalarning raqobati mahsulotlar raqobati shaklini oladi va kompaniyaning ma’lum bir mahsulot bozorida raqobatlasha olish qobilyati ining mahsulotining raqobatdoshligiga bevosita bog’liqdir. Ushbu pozitsiya bir necha bor iqtisodiy iqtisodiy amaliyot tomonidan tasdiqlangan, bu raqobatdosh kompaniyalarning aksariyati bozorda raqobatbardosh mahsulotlar bilan namoyish etilayotganligidan dalolat beradi. Va aksincha, iste’molchilar orasida talabga ega bo’lmagan mahsulot ishlab chiqardigan muvafaqqiyatli korxonani tasavvur qilish qiyin. Ushbu yondashuv doirasida mahsulotning raqobatdoshligi va kompaniyaning muvaffaqiyati o’rtasidagi munosabatlar shunchalik kuchli bo’ladiki, ushbu toifalar amalda aniqlanadi.

Mahsulot usllari xo’jalik yurituvchi sub’ektning raqobatdoshligini baholash uning mahsulotlari raqobatdoshligini baholash orqali amalga oshirilishi mumkin degan xulosaga asoslanadi. Mahsulotning raqobatdoshligi qanchalik yuqori bo’lsa, korxonaning raqobatdoshligi shunchalik yuqori bo’ladi. Bundan tashqari, mahsulotlarning raqobatdoshligini aniqlash uchun turli xil marketing va kvalitsetrik usullari qo’laniladi, ularning aksariyati nisbatlarini aniqlashga asoslangan. Narx-Sifat mahsulotlar. Ushbu nisbatni topish uchun ko’plab usullar mavjud. Quyida ulardan eng tarqalganining qisqacha tavsifi.

Firmaning raqobatdoshlik ko’rsatgichi, qoida tariqasida, har bir turdagi mahsulot uchun raqobatdoshlik ko’rsatkichlari o’rtasida o’rtacha qiymatni topish yo’li bilan aniqlanadi, bunda tegishli mahsulot turlarini sotish hajmi og’irliklar sifatida ishlatiladi.

Parametrik indeks raqobatdosh (yo’naltiruvchi) mahsulotga nisbatan tahlil qilinadigan mahsulotning xususiyatlarini (parametrlarini) baholashni aks ettiradi va tegishli og’irlik koefitsentlarini hisobga olgan holda tahlil qilinayotgan mahsulot turining har bir baholangan parametrlari bo’yicha aniq parametric ko’rsatkichlarni yig’ish yo’li bilan aniqlanadi:

Π=∑bi*pi

P-Parametrik indeks

bi-vazn koefitsenti i th parameter

pi- xususiy parametric indeks I mahsulot parametric

Mahsulot usuli yndashuvining asosiy kamchiligi shundaki, u sizga korxonaning afzalliklari va kamchiliklari haqida juda cheklangan tasavvurga ega bo’lishga imkon beradi, chunki uning raqobatbardoshligi raqobatbardosh mahsulotlar shaklini oladi va uning faoliyatining boshqa jihatlariga ta’sir qilmaydi. Darhaqiqat, mahsulotlarning raqobatbardoshligi mahsulotga talab darajasini, korxonanig raqobatbardoshligi esa iqtisodiy faoliyat samarodorligini aks ettiradi.

Gap shundaki, mahsulotlarning raqobatdoshligi birinchi navbatda xaridor ehtiyojlarini qondirish nuqtai nazaridan baholanadi. Firmaning raqbatdoshligi xo’jalik yurituvchi sub’ekt egasi (menejment, investor) manfaatlari nuqtai nazaridan baholanadi. Boshqacha aytganda, mahsulot narxi qanchalik past bo’lsa, shunchalik uning raqobatbardoshligi yuqori bo’ladi.

Biroq, bunday narx firmani yanada ko’paytirish uchun zarur iqtisodiy samaradorlikni ta’minlay oladimi yoki yo’qmi, bu juda kata savol. Hatto eng ajoyib mahsulotlarni ishlab chiqaradigan, ammo surunkali yo’qotishlarga duchor bo’lgan korxona raqobatdosh bo’la olmaydi. Shuning uchun ham biz firma yoki korxonaning raqobatbardoshligini faqat mahsulot usuli bilan baholay olmaymiz.

Matritsa usuli

Korxonaning asosiy vakolatlari tarkibi va tuzilishining murakkabligi yangi boshqaruv intizomi- strategik menejmentning paydo bolishi,korxona samaradorligi darajasining uzoq muddatli o’sishiga olib keladiganharakatlarni ishlab chiqish va amalga oshirish usullarini o’rganish bilan bog’liq edi. Strategik menejment doirasida birinchi navbatdauning vazifalari va uzoq muddatli maqsadlarini hisobga olgan holda kompaniyaning raqobatdoshligini baholash vazivasi qo’yildi

Xo’jalik sub’ektlarning raqobatdoshligini strategik boshqarish prizmasi orqali baholashning birinchi vositalari 1960-yillarda ishlab chiqilgan ’’matritsa’’ usullari sifatida tan olinishi mumkin. Amerika konsalting kompaniyalari ushbu modellar baholash va tahlil natijalarini aks ettirishning matritsali shaklidan foydalanish yufaylio’ nomlarini oldilar. Ushbu uslublar guruhining yana bir o’ziga xos xususiyti korxonaning marketing bahosiga aniq urg’u berish edi, natijada kompaniya turli xil biznes bo’linmalarining (mahsulot portfelining) kombinatsiyasi sifatida qaraladi.

Matritsa modellari orasida, birinchi navbatda, Boston Konsalting Guruhining rivojlanishini ta’kidlash kerak (Boston konsalting guruhi bundan keyin BKG deb nomlanadi –mashhur ’’nisbiy bozor ulushi’’matritsasi –’’bozorning o’sish sur’atlari’’. Metodologiya ikkita tushunchaga asoslanadi: tajriba egri (unga ko’ra bozor ulushi kata bo’lgan korxonalar o’ z xarajatlarini minimallashtiradi) va maxsulotning hayot aylanishi (shunga ko’ra o’sib borayotgan bozor segmentlarikatta istiqbolga ega).Ushbu konseptsiyalar asosida korxonalarning bo’linmalari bozorning nisbiy ulushi (bitta kordinata o’qi bo’yicha) va tegishli bozorlarning o’sish sur’atlari (boshqa o’qlari bo’yicha) bo’yicha farqlanadi. Shu bilan birga, nisbiy bozor ulushi bu korxona ulushining tegishli sanoat bozoridagi eng kata raqobatchining ulushiga nisbati (aksiyalar ishlab- chiqarishning jismoniy birliklarida o’lchanadi). E’tibor bering, kata bozor ulushiga ega bo’lish tajriba egri tushunchasiga ko’ra, xarajatlarning minimal (raqobatchiga nisbatan) darajasi va daromadning maximal darajasiga olib kelishi kerak.

Bozorning o’sish sur’atlari sanoatning o’rtacha (bozor o’rtacha) qiymatlariga nisbatan hisoblab chiqiladi:

O’sish sur’atlari umuman iqtisodiyotga nisbatan yuqori bo’lgan biznes bo’linmalar “tez o’suvchi “ kataklarga va sekin o’sadigan soxalarda “sekin o’sish” kataklariga tushadilar. O’sib borayotgan bozorlarda yuqori ulushga ega bo’lgan mahsulotlar (“Yulduzlar”) –kompaniyaning raqobatdosh mavqeini mustahkamlaydi; tug’un bozorlardagi past ulush (“Itlar”) zaiflashadi. Matritsaning maydonida biznes birliklari tegishli kvadratlarda doiralar sifatida belgilanadi (doiralar maydoni biznes bo’linmalarining faoliyat ko’lamiga mutanosib). Boston konsalting guruhining matritsasini qurish misoli quyida keltirilgan.

So’roq belgisi

yulduzlar


YUQORI


Itlar

Sog’in sigirlar

PAST

YUQORI PAST

Eng yuqori raqobatdishlikka ega bozor “yulduzlarga’ga mos keladi.aksincha past bo’lsa “itlar” xududiga mos keladi. Xuddi shunday,Mc Kinsey matrizsaning 9ta pozitsiyasining har biriga o’zining rivojlanish strategiyasi berilgan. Shuning uchun,Mc Kinsey matritsiyasidan foydalangan holda mahsulot portfelini tahlil qilib, kompaniya hozirgi raqobatdoshligini baholay oladi va mahsulot portfelining har bir elementi uchun strategiyani aniqlaydi. Matritsa usullarini ko’rib chiqishda SWOT matritsiyasi haqida alohida to’xtalib bo’lmaydi. Shuningdek SWOT analizi deb deb nom oladi.

Klassik SWOT tahlili firmaning faoliyatidagi kuchli va zaif tomonlarini, potensial tashqi tahdidlar va imkoniyatlarni aniqlash va ularni sanoat o’rtacha ko’rsatgichlari yoki strategik muhim raqobatchilar ma’lumotlari asosida baholashni o’z ichiga oladi. Ushbu tahlil natijalarini taqdim etish shakli firmaning kuchli tomonlarini (S), zaif tomonlarini (Vt), potensial imkoniyatlarni (O)va tashqi tahdidlarni (T) jadvallarni matritsialarni tuzish edi.

Ushbu uslubiy kamchiliklarning natijasi shundaki, matritsa usullaridan foydalanish sodir bo’layotgan sabalarni tahlil qilish imkoniyatini minimallashtiradi va boshqaruv qarorlarini ishlab chiqishni murakkablashtiradi. Soddalashtirilgan tavsiyalar- “it” ni ochish yoki “yulduz” ko’tarish-bu kompaniyani boshqarish uchun ishonchli ko’rsatgich bo’lib xizmat qiladi.

Operatsion usul

Operatsion yondashuvga muvofiq, barcha bo’limlar va xizmatlar yaxshi tashkil etilgan korxonalar eng raqobatdoshdir. O’rganilayotgan korxona raqobatdoshligini operatsion usul bilan baholash uchun, avvalo raqobatdoshlikni ta’minlash uchun eng ahamiyatli bo’lgan operatsiyalar va ko’rsatgichlar ro’yxatini aniqlash kerak. Qoida tariqasida, ushbu ko’rsatgichlar marketing’ iqtisodiy, ishlab chiqarish, tashkiliy, kadrlar va boshqalar guruhlariga bo’linadi. Taqdim etilayotgan ko’rsatgichlar va operatsiyalarning tarkibi va tuzilishi sohasiga va metodalogiyaning muallifiga qarab farqlanadi. Operatsiyalarning samaradorligini baholash uchun taniqli iqtisodiy fanlar ham, mualliflar tomonidan yangi kiritilagan ko’rsatgicjlar qo’llaniladi. Ularning soni bir nechta o’nga yetishi mumkin (rentabellik va likvidlikdan kadrlar almashinuvi, pudratchilarning qoniqish darajasi va korxonaning innovatsiyalarga moslshish qobiliyati ). Agar ma’lum ko’rsatgichlarni yig’ish va qayta ishlash imkoni bo’lmasa,expert usullari keng qo’llaniladi. Operatsion usullarnig afzalliklari korxonaning raqobatdoshligini eng aniq baholash uchun maximal shart-sharoitlarni yaratadigan juda xilma-xil tomonlarini hisobga oladi.

Birlashtirilgan usul

Ushbu guruhga tayinlangan usullar birlashtirilgan usullar deb belgilanadi. Chunki ular doirasidagi korxonaning raqobatdoshligini baholash nafaqat erishilgan, balki potensial raqobatdoshlikni tanlashga asoslangan. Yondashuv iqtisodiy subyektning raqobatdoshligi korxonaning hozirgi raqobatdoshligi va uning raqobatdosh potensialining ajralmas miqdori degan fikrga asoslanadi.

Biznesni baholash usullari

Alohida guruhda biznesning qiymatni baholash asosida korxonalarning raqobatdoshligini baholash usullarini ajratiladi. Ushbu usullar savdo, foyda, tannarx, boshqa moliyaviy ko’rsatgichlar korxonaning individual iqtisodiy oraliq tavsifi ekanligiga asoslanadi. Va faqat tashqi va ichki muhitning barcha asosiy ko’rsatgichlarini birlashtirgan kompaniyaning bozor bahosi moliyaviy farovonlik va iqtisodiy samaradorlikning asosiy me’zonidir. Shunday qilib, biznesning qiymati kompaniya rivojlanishining ajralmas ko’rsatgichi bo’lib xizmat qiladi. Bu usul korxonaning raqobatdoshligini baholashning eng ishonchli va maqbul usuli deb hisoblaymiz.

Baholashning dinamik usuli

Firmaning raqobatdoshligini baholashning dinamik usuli bozor iqtisodiyoti sharoitida foyda olishning asosiy usuli mahsulot va unga qo’shilgan qiymatni sotish hisoblanadi. Bundan tashqari, mahsulot ishlab chiqarish va sotish cheklangan iqtisodiy resurslardan foydalanish orqali amalga oshoriladi. Bundan kelib chiqadiki, bozor iqtisodiyotidagi foyda iqtisodiy resurslardan samarali foydalanish, ya’ni olingan natija va unga erishish uchun sarflangan harajatlarning nisbati bilan visitachilik qilinadi. Shuning uchun bozor raqobatining mohiyati iqtisodiy resurslardan eng samarali foydalanish orqali daromadni ko’paytirishga qaratilgan kurashdir.

3.Bozordagi raqobatchilar nechta bo’lsa raqobatchilik strategiyasining variantlari va ko’rinishlari shuncha bo’ladi. Biroq ularning turi qanchalik ko’p bo’lmasin, ularning o’xshashliklari topiladi. Strategiyaga yondashishning keng tarqalgan 5ta varianti mavjud bo’lib ular quyida keltirilgan:

1. Xarajatlar bo’yicha ilg’orlik strategiyasi . Tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishda kompaniya to’la xarajatlarni pasaytirishni ko’zda tutadi. Bu esa ko’p sonli haridorni jalb etadi.

2. Keng tabaqalashtirish strategiyasi. Kompaniya tovarlariga raqobatchi firmalar tovarlaridan farq qildiradigan o’ziga hoz chizgilarni berishga qaratilgan. Bu ham haridorlani jalb etishga yordam beradi.

3. Optimal xarajatlar strategiyasi. Xaridorlarga past xarajatlar va mahsulotni keng tabaqalshtirishni uyg’unlashtirish hisobiga qimmatli tovar olish imkoniyatini beradi. Asosiy vazifa o’xshash tovarni ishlab chiqaruvchilarga nisbatan optimal xarajat va past baholarni ta’minlashdan iboratdir.

4. Fokuslangan strategiya. Bunda strategiya past xarajatlarga asoslangan bo’lib, haridorlarning tor segmentiga yo’naltiriladi. Bunda firma o’z raqobatchilaridan ancha past baholar hisobiga o’tib ketadi.

5. Ifodalangan strategiya yoki mahsulotni tabaqalashtirishga asoslangan bozor uyasi strategiyasi. Uning maqsadi – tanlangan segmentlar namoyondalarini ularning did va talablariga yanada to’laroq javob beradigan tovar va xizmatlar bilan ta’minlashdir.

Hozirgi kunda raqobat kurashida ustunlik bunday raqobatda emas, balki baholardan tashqari raqobatdadir. Chunki, hozirgi kunda istemolchilar ko’pincha mahsulotlarning bahosiga emas balki birinchi navbatda tovarning foydali fazilatlariga ahamiyat berishadi va shu fazilatlar maqul kelsa, tovar uchun ko’proq pul to’lashga ham tayyor bo’ladilar. Marketing izlanishlari shuni ko’rsatadiki, rivojlangan mamlakatlarda hairdo tovar harid qilayotganda birinchi navbatda uning fazilatlari, tashqi ko’rinishiga, dizayniga ahamiyat beradilar. Shundan keyin tovarning texnik ko’rsatgichlariga e’tibor beradilar. Shunday ko’rsatkichlar ichida narx navo 6-7 o’rinda turadi. Lekin bu boy, aholisining turmush darajasi yuqori bo’lgan davlatlarga hos xususiyatdir. Vaholangki, ko’plab mamlakatlarda baho hozircha harodor uchub muhim ko’rsatkich hisoblanadi. Buni albatta hisobga olish zarur.

Xulosa:

Hozirgi kunda har bir ishlab chiqarish korxonasi Respublikamiz xalq xo’jaligining bir bo’g’ini bo’lib, ular faoliyatining natijalari mamlakat iqtisodiyotiga, xalqimizning farovon turmush kechirishiga ijobiy ta’sir ko’rsatib kelmoqda. Shu sababli xususiy mulk va xususiy tadbirkorlikka keng yo’l ochib berish asosida ishlab chiqarishni jadal sur’atlarda rivojlantirib boorish zarur.

Korxona o’zining bozordagi raqobat vaziyatini pozitsiyasini tashkil etish va sharoitlarni aniqlash orqali baholashi mumkin. Baholash ishlari korxonaning tarmoq bozoridagi holatini aniqlash, yangi bozorlarga mahsulot sotish rejasini ishlab chiqish va istiqbolli ishlab chiqarishni amalga oshirish uchun investorlar mablag’larini jalb qilish maqsadida olib boriladi.

Iqtisodiyotda raqobatning mavjudligi uning rivijlanishini ta’minlovchi omillardan biridir. Korxonalarning raqobat kurashida yengib chiqishi uchun korxonalarbir qator faoliyatlarni amalga oshirishlari lozim, zeroki , bu kabi faoliyatlar korxonalar uchun raqobat ustunliklari hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

1. 
   O’zbekiston respublikasi qonunlari. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va qarorlari, Vazrlar mahkamasining qarorlari.
   
2. 
   2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha “Harakatlar Strategiyasi”.
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasining 2020-yil
   

24-yanvardagi “Oliy Majlisga murojatnomasi”

4. 
   Bekmuradov A.Sh, Qosimova M.S Ergashxadjayeva SH.J “strategic marketing’ o’quv qo’llanmasi.
   
5. 
   Abdurasulov S “Raqobatning turlari va mohiyati”- ilmiy amaliy anjuman.