Нанотолали материаллар шакллантиришни электроспиннинг усули



Download 1,86 Mb.
bet1/3
Sana06.07.2022
Hajmi1,86 Mb.
#749593
  1   2   3
Bog'liq
Maqolaga


Нанотолали материаллар шакллантиришни электроспиннинг усули.
Полимер эритма ва аралашмаларнинг электр майдонидаги хоссалари ва нотолалар шакллаништириш прициплари. Кучли электр майдонида полимер нанотолали тўқима ва нотўқима материаллар олиниши. Нанотолали материалларни сирт ва биофаоллик хоссалари ва уларни амалий қўлланиши.
Нанотолалар диаметри ўлчами нанометрларда ва узунлиги эса диаметрига нисбатан бир неча тартибга катта бўлган толалардир. Бундай толаларни мавжудлиги электрон ва ултрамикроскоплар ёрдамида аниқланади. Нанотолалар табиий ва синтетик полимерлар, олигомерлар, металлар, турли аралашма ва бирикмалар асосида олиниши мумкин.
Нанотолаларнинг олиниши саноатда ишлаб чиқарилаётган микротолалардан фарқ қилади, яъни олинадиган толанинг диаметри наноўлчамларда бўлиши талаб этилади. Шу боис махсус тола ҳосил қилиш жиҳозлари, жумладан, филералар ва ҳосил қилиш режими танлаб олинади. Ҳозирда нанотолаларнинг бир нечта турлари мавжуд бўлиб, шартли равишда икки гуруҳга ажратиш мумкин: кимёвий ва физикавий.
Кимёвий усул – бу кимёвий синтез натижасида нанотолалар ҳосил бўлиши бўлиб, унга мисол сифатида Пенсилвани унисерситети (АҚШ) тадқиқотчиси Пратик Манкиди тажрибасини келтириш мумкин. Бугунги кунда ноёб кашфиёт деб қаралаётган ушбу усул суперелимнинг сиртдан нанотолалар униб чиқишига асослангандир (1 – расм).



а б
1 – расм. Елим сиртидаги бармоқ излари микрофотографияси (а) ва ундан униб чиққан нанотолалалар.
Бунда нанотолаларни синтез бўлишига сабаб цианоакрилат асосидаги елим сиртида бармоқ изларини қолдирилиши (а), аниқроғи бармоқ излари орасида қолдирилган тузлар таъсирида полимерланиш жараёнини амалга ошишидир. Муҳими, полимерланиш натижасида цилиндрик кўринишга эга бўлган наноўлчамли толалар (б) қосил бўлишидир.
Шунингдек, полимер нанотолалар олишнинг яна бир кимёвий технологияси кореянинг Hyosung компанияси томонидан амалга оширилган. Бу антибактериал ип деб юритиладиган нанотолалар бўлиб, таркибида кумуш бўлган полиамид асосида олинади ва Mipan Nano-Magic Silver номи билан ишлаб чиқарилади.
Бу каби мураккаб таркибли антибактериал нанотолалар полимер-полимер аралашмалари асосида ишлаб чиқарилаяпти. Масалан, хитозанни турли табиий ва синтетик толалар аралашмалари асосида Crabyon русумли нанотолалари Pozzi Electa компанияси ва Maytech Chitosante русумли нанотолалари BeBe Cotton Knitting Co Ltd компанияси томонидан ишлаб чиқариши йўлга қўйилган.
Хитозан биополимери ҳозирда кўп қатламли углеродли нанонайчалар ишлаб чиқаришда ҳам кенг қўлланилаяпти. Бу усул хитойнинг Hong Kong Polytechnic University ва Shanghai Institute of Materia Medica илмий марказлари олимлари томонидан ишлаб чиқилган бўлиб, углеродли нанонайчалар сиртига хитозанни ноковалент тарзда модификациялашга асослангандир (VI.1.2, а, б- расм). Буни амалга ошириш учун дастлаб биринчи босқичда нанонайча сиртига хитозан сирка кислотасидаги эритмаси (рН2) билан диспергирланади. Натижада хитозан молекулалари нанонайча сиртида адсорбцияланади ва полимер катион сирт-фаол модда вужудга келади. Сўнг, яъни иккинчи босқичда суюлтирилган аммиак эритмаси билан хитозан ионсизлаштирилади ва сувли муҳитда эримайдиган шаклга ўтади. Кейинги учинчи босқичда намуна 60 оС гача қиздирилади ва глутаралдегид таъсирида хитозанда кўндаланг боғлар ҳосил қилинган ҳолда тикилади ҳамда нанонайча сирти полимер билан қопланади.







2, а–расм. Кўп қатламли нанонайчани хитозан билан қоплаш чизмаси: 1 босқич;
2- босқич; 3-босқич.

2, б –расм. Кўп қатламли нанонайча дастлабки (а) ва хитозан билан қопланган кейинги (с) сиртларини СЭМ тасвирлари.

Нанотолаларни олишнинг физик усуллари – полимерларда физик ўзгаришларни амалга ошириш ва физик таъсирлар остида материаллни шакллантиришга асосланган. Бундай йўллар билан Арканзас университети (АҚШ) олимлари полимер нанотолалар ва улардан қоғоз олиш усулларни ишлаб чиқдилар. Бу нано структурали материал ноёб физик хоссаларга эга бўлиб, уни буклаш, кесиш, пачоқлаш ҳамда ундан турли хил жиҳозлар ясаш мумкин.


Яна бир физик усул гидротермал қиздиришга асосланган бўлиб, проф. Райана Тяня раҳбарлигида диоксид титан асосида полимерли нанотола олинган ва ундан ясси мембрана, тарелка, пробирка каби жиҳозлар ясашган.
Юқори антибактериал хоссага эга бўлган, таркибидаги кумуш ҳисобига тери инфекциялари ва замбуруғ касалликларини 99,9 % самарада даволай оладиган ҳамда ион айланиши ва метаболизмни яхшилайдиган тола синтетик полимерполиамид ва кумуш ионлари асосида ишлаб чиқарилган. Бу ип-толанинг муҳим физик хоссаси инфрақизил нурланиш чиқаришидир. Шунингдек, кумуш полиамидда мустаҳкам ўрнашган ҳолда бûлиб, у ип-тола материални ювганда чиқиб кетмайди. Шу туфайли ушбу ип-толани ички кийимлар, пайпоқ ва трикотаж материаллари тайёрлашда қûлланиши муҳим аҳамият касб этади.
Нанотолалар шакллантиришда энг замонавий усуллардан бири электроспининг бўлиб, бу усулнинг принсипиал асоси аслида 1934 йилда тавсия этилган. Унда эритма оқими бўйлаб юқори кучланишли доимий электр майдони таъсир эттирилганда, эритувчини бўғланиши ҳамда полимер молекулалалари бир бирига ориентатсиён бирикиб 10 – 30 см масофада толалар шаклланиши кузатилган. Аммо шаклланган толалар бир-бирига чигаллашиб кетган ва нобарқарор тузилишга эга бўлган. Бу камчиликларни бартараф этиш, барқарор толалар, жумладан, наноўлчамли толалар шакллантиришга 1990 йилларга келиб Берклилик АҚШ олимлари жиддий киришишган. Бунинг учун яқин майдонли электроспининг (неар-фиелд элеcтроспиннинг проcесс) қўлланилган ва унинг самарадорлиги ҳозирда жадал ривожланаётган полимер нанотолалар олишнинг янги даври бошлаб берган.
Электроспиннинг жараёни ичгичка (0,1 ÷ 2,0 мм) капиллярдан (аноддан) чиқаётган полимер эритма оқимини ҳавода юқори кучланиш (0,5 ÷50 кВ) таъсири остида экранга ёки барабанга (катодга) электростатик тортиш ва оқимдан эритувчини жадал бўғлантириб чиқариб юбориш ҳамда полимер молекулаларини ориентатсион ҳолатга ўтказиб бир бирига ўралган (ешилган) тарзда наноўлчамли тола кўринишида шакллантиришга асослангандир. Одатда анод ва катод ўртасидаги масофанинг ҳар бир см га бир кB дан доимий кучланиш мўлжаллаб берилади (1-жадвал). Электроспиннинг жараёнининг принципиал чизмаси 3-расмда келтирилган5.



a

b



3-расм. Электроспиннинг принсипиал чизмаси (а) ва электр майдонида филерадан чиқаётган полимер суюқ фазали оқимдан эритувчини чошилиши ва макромолекулаларни ориентатсион эшилган ҳолга нанотолалар бўлиб шаклланиб экранга бориб тушишининг фотосурати (б)

1-жадвал. Электроспиннинг нанотолалари морфологиясига полимер консентрацияси (C) ва юқори электр кучланишининг таъсири.



Кучланишни (15 ÷ 25 кВ) ва консентрацияни (0,5 ÷ 2,0 %) турли миқдорларида электроспиннинг жароёнини амалга ошириш орқали ҳар хил морфологияга эга бўлган нанотолалар шакллантирилган ва уларнинг оптимал шароитлари аниқланган. Шу билан бирга нанотолалар шакллантириш полимерларнинг турлари, конфигуратсияси, конформатсияси, молекуляр массавий тавсифлари, полиелектролит хоссаларига ҳам боғлиқдир.
Полимер нанотолаларни махсус хоссаларга эга болишида эритмани таркиби ва аралашмалар табиати ҳам муҳимдир. Ушбу таъкидланган жиҳатларни инобатга олган тарзда нанотолаларни шакллантириш катта амалий аҳамият касб этади.
Полимер маҳсулотларга, айниқса, толали материалларга бўлган эҳтиёжнинг кун сайин ортиб бориши пахта, ипак, жун, нитрон каби маҳаллий хомашёларни янада катта миқдорларда ишлаб чиқарилишига ва уларни қайта ишлашнинг илғор технологияларини, жумладан, нанотехнологияларни жалб этишга асос бўлмоқда. Маълумки, толалар микроўлчамли (>5 мкм) бўлиб, улар молекуляр тузилиши наноўлчамли (диаметри 0,5÷2,0 нм, узунлиги >100 нм) бўлган полимер занжирларнинг ориентатсион кристалланиши асосида шаклланган бўлади. Микроўлчамлилардан фарқли махсус физик кимёвий ва эксплуататсион хоссаларга эга бўлган биологик фаол наноўлчамли толаларни шакллантириш юқори технологик ёндашишларни тақоза этади ва бу борада электроспиннинг усулига асосланган нанотехнологияларни яратиш ҳозирда ўта долзарб ҳисобланади. Электроспиннинг нанотолаларни нотўқима материаллар этиб шакллантиришда ўта самарали бўлиб, унда нанотолаларни солиштирма сиртини катталиги ва физик кимёвий фаоллиги, наноғоваклар ҳосил қилиши бундай материалларни амалиётда тиббий-биологик қопламалар, нанозаррачали биоелементларни ва доривор воситаларни ташувчилар, ҳаво, газсимон ва суюқ моддаларни тозалашда нанофилтрлар, наносорбентлар сифатида қўлланиши учун катта имкониятлар очиб беради.
Ўзбекистонда лаборатория тадқиқотлари учун йиғилган дастлабки электроспиннинг қуриламасининг фотосурати 4-расмда келтирилган.


Download 1,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish