Navoiy davlat konchilik instituti nukus filiali

4-Amaliy mashg’ulot 
Mavzu:
 
Zararli moddalari  bilan foydalanish xavfsizlik qoidalari 
 
   
Tashkilot  xodimlari  ishni  bajarishning  xavfsiz  usullariga  o`qitilib,  olingan 
bilimlari  Mehnat  muhofazasi  bo`yicha  o`qishlarni  tashkil  qilish  va  bilimlarni  sinash 
to`g`risidagi  namunaviy  nizomga  (ro`yxat  raqami  272, 1996  yil  14  avgust)  muvofiq 
sinovdan  o`tkazilgandan  so`ng  ishlab  chiqarish  jarayonida  ishtirok  еtishga  ruxsat 
еtilishi mumkin.  
 O`n  sakkiz  yoshga  to`lmagan  shaxslar  mehnatidan  foydalanish  taqiqlanadigan 
noqulay  mehnat  sharoitiga  еga  ishlar  ro`yxatiga  (ro`yxat  raqami  1990,  2009  yil  29 
iyul) muvofiq 18 yoshga to`lmagan shaxslar zararli va noqulay mehnat sharoitiga еga 
ishlarga qabul qilinmasligi lozim. 
 Ayollar  mehnatidan  foydalanish  qisman  yoki  to`liq  taqiqlangan  noqulay  mehnat 
sharoitiga  еga  ishlar  ro`yxatiga  (2000  yil  5  yanvar,  ro`yxat  raqami  865)  muvofiq 
ayollar zararli va noqulay mehnat sharoitiga еga ishlarga qabul qilinmasligi lozim. 
 Mehnat  muhofazasi  bo`yicha  tadbirlarni  amalga  oshirish  uchun  ish  bajaruvchi, 
shuningdek  alohida  sex  ustalari  mas’ul  ijrochilari  hisoblanadi.  Ularga  topshirilgan 
ob’ektlar doirasida quyidagilarni bajaradilar: 
har  bir  ish  joyida  xavfsizlik  texnikasi  bo`yicha  dastlabki  yo`l-yo`riq  berish,  xavfsiz 
mehnat usullari bo`yicha kundalik nazoratni olib borish va xodimni o`qitish; 
xodimlarni  maxsus  kiyim,  maxsus  poyabzal  va  boshqa  shaxsiy  himoya  vositalari 
bilan ta’minlash va ulardan to`g`ri foydalanishni nazorat qilish; 
zinapoya,  o`tish  yo`llari  va  ariqlarni  ish  joyi  to`siqlarini  yaroqlilik  holatiga  javob 
berishini  ularning  o`z  vaqtida  ta’mirlanishini,  xodimlarni  xavfsizlik  texnikasi 

---

 
qoidalariga  rioya  еtishini,  ish  joylari,  yo`laklar  va  harakat  yo`llarining  yoritilganligi 
darajasini nazorat qilish; 
xavfli  ish  joylarini  xavfsiz  mehnat  usullari  bo`yicha  ogohlantiruvchi  yozuvlar, 
plakatlar  va  yo`riqnomalar  bilan  ta’minlash,  baxtsiz  hodisalarning  oldini  olish 
bo`yicha tadbirlar ishlab chiqishda qatnashish, ishlab chiqarishda yuz bergan baxtsiz 
hodisalarni tekshirishda qatnashish. 
 Ish  ustasi  ish  joyida  yo`l-yo`riqdan  o`tmagan,  maxsus  kiyim,  maxsus  poyabzal  va 
boshqa shaxsiy himoya vositalari bo`lmagan shaxslarni ishga qo`ymasligi kerak. 
 Xavfsizlik texnikasi bo`yicha qo`yiladigan oshirilgan talablar: 
xodimlarning  bunkerlarda,  quritish  barabanlarida,  quduqlar,  aralashtirgichlar,  chang 
kameralari, 
qorishtirgichlar, 
siloslashda, 
filtrlarda, 
mazut 
saqlash 
uchun 
rezervuarlarda  va  tonnelli,  kovakli  hamda  issiqlik  ishlab  chiqaruvchi  vertikalli 
kameralarda  va  boshqa  yopiq  sig`imlarda  bo`lishi  bilan  bog`liq  bo`lgan  tayyorlov, 
tozalov va ta’mirlov ishlarini; 
ishlab  chiqarish  asbob-uskunalarini  yig`ish,  qismlarga  ajratish,  o`rta  va  kapital 
ta’mirlash bilan bog`liq bo`lgan ishlarni; 
binolar,  inshootlar  va  ishlab  chiqarish  asbob-uskunalari,  konstruksiya  qismlarini 
balandlikda  vaqtinchalik  havozalarda  bajarilishi  lozim  bo`lgan  ishlarni  bajarishning 
xavfsiz  usullari  bo`yicha  yo`l-yo`riq  bermasdan  va  mas’ul  shaxs  tomonidan 
tasdiqlangan  maxsus  rasmiylashtirilgan  naryad-ruxsatnomasiz  amalga  oshirish  man 
еtiladi. 
Ish  ishlab  chiqaruvchining  tayinlanishi  to`g`risidagi  masalani  muayyan  ishning  turi, 
murakkabligi,  hajmi  va  xavfsizlik  darajasiga  qarab  mas’ul  ish  rahbari  hal  qiladi. 
Muhandis-texnik  xodimlar,  ish  ustalari,  brigadirlar  yoki  topshirilgan  ishni  xavfsiz 
bajarish  texnologiyasini,  uslubini  va  usullarini  biluvchi  malakali  ishchilar  ishlab 
chiqaruvchi xodim sifatida tayinlanishlari mumkin. 
 Mas’ul  rahbar  va  ishlab  chiqaruvchi  xodim  vazifalarini  bir  shaxs  tomonidan  birga 
qo`shib olib borish taqiqlanadi. 
 Naryad-ruxsatnoma  bo`yicha  ishlab  chiqaruvchi  xodimni  qo`shib,  tarkibida  ikki 
kishidan kam bo`lmagan brigada bajarishi kerak. 
 Xodimlarning salomatligini nazorat qilish 
 Tashkilot  ma’muriyati  (yoki  ish  beruvchi)  kasaba  uyushmasi  qo`mitasi  va  vakolatli 
sog`liqni  saqlash  organlari  bilan  birgalikda  har  yili  davriy  tibbiy  ko`rikdan  o`tishi 
lozim bo`lgan xodimlarning ro`yxatini tuzishi hamda xodimlarning ko`rikka kelishini 
ta’minlashi lozim. 

---

 
 Tashkilotlarda xodimlarning salomatligini nazorat qilish Xodimlarni tibbiy ko`rikdan 
o`tkazish  tartibi  to`g`risidagi  nizom  (ro`yxat  raqami  2387,  2012  yil  29  avgust) 
(O`zbekiston  Respublikasi  qonun  hujjatlari  to`plami,  2012  y.,  35-son,  407-modda) 
asosida amalga oshirilishi lozim.  
Tibbiy  ko`rikdan  o`tishdan  yoki  tibbiy  komissiyalarning  tekshiruvlar  natijasida 
bergan  tavsiyalarini  bajarishdan  bo`yin  tovlagan  xodimlarni  ma’muriyat  ishga 
qo`ymaslikka haqlidir. 
 Sog`lig`i  holatiga  ko`ra  yengilroq  yoki  noqulay  ishlab  chiqarish  omillarining 
ta’siridan  holi  bo`lgan  ishga  o`tkazishga  muhtoj  xodimlarni  ish  beruvchi,  ularning 
roziligi  bilan,  tibbiy  xulosaga  muvofiq  vaqtincha  yoki  muddatini  cheklamay,  ana 
shunday ishlarga o`tkazishi shart. 
Tibbiy  ko`riklar  tashkilotning  tibbiy-sanitariya  qismlari  va  poliklinikalari,  ular 
mavjud  bo`lmagan  holda  davolash-profilaktika  muassasasi  tomonidan  o`tkazilishi 
lozim.  Tibbiy  ko`riklar  davolash-sog`lomlashtirish  tadbirlari  belgilangan  tekshirish 
dalolatnomasi bilan yakunlanishi lozim.  
Tashkilot  ma’muriyati  (yoki  ish  beruvchi)  va  kasaba  uyushmasi  qo`mitasi  tibbiy 
ko`rik  dalolatnomasi  bilan  tanishib  chiqishi,  ish  beruvchi  еsa  dalolatnomada  ko`zda 
tutilgan barcha tadbirlar va ko`rsatmalarni bajarishi lozim. 
Davriy  tibbiy  ko`riklar  o`z  vaqtida,  sifatli  o`tkazilishi  va  ularning  natijalariga  ko`ra 
tavsiyalar  bajarilishi  uchun  javobgarlik  tashkilotning  ma’muriyati  zimmasiga 
yuklanadi. 
Xodimlarni sog`lig`i tufayli ularga ruxsat еtilmagan ishlarda ishlatish taqiqlanadi. 
 Bino va inshootlarga bo`lgan xavfsizlik talablari 
Ishlab chiqarish binolari, inshootlari, uskunalari, texnologik jarayonlari ishlovchining 
sog`lig`i  va  mehnatini  himoyalash  talablariga  javob  berishi  kerak  va  QMQ  2.09.02-
85 "Ishlab chiqarish binolari" talablariga muvofiq bo`lishi lozim. 
Tashkilotda 
transport 
vositalarining 
va 
piyodalarning 
tashkilot 
hududida 
harakatlanish chizmasi ishlab chiqilgan va tasdiqlangan bo`lishi kerak. 
Transport  vositalari  va  tashkilot  hududida  piyodalarning  harakati  chizmasi 
tashkilotga kirish va chiqish, hamda ish uchastkalari va sexlarning ko`rinarli joylariga 
osib qo`yilishi kerak. 
 O`tish,  chiqish  yo`llari,  koridor  va  tambur,  narvonlar,  turli  predmetlar,  asbob-
uskunalar  bilan  to`sib  qo`yilishiga  ruxsat  еtilmaydi.  Evakuatsiyaga  chiqish 
yo`llarining  barcha  еshiklari  binodan  chiqish  yo`nalishi  bo`yicha  oson  ochilishi 
kerak. 

---

 
Pollar  tekis,  yoriqlarsiz,  teshiklarsiz  va  qavariq  joylari  bo`lmasligi,  QMQ  2.03.13 
"Pollar"  talablariga  binoan  bajarilgan  bo`lishi  kerak.  Pollarni  ta’mirlashda  pollar 
qanday materiallardan tayyorlangan bo`lsa, xuddi shu materiallarni qo`llash zarur. 
Portlash  xavfi  bo`lgan  va  portlash  xavfi  bo`lmagan  xonalar  orasidagi  ichki  devorlar 
gazlarni o`tkazib yubormaydigan qilib qurilgan bo`lishi kerak. Devorlarning suvog`i 
va  choklarning  ulanish  holatiga  jiddiy  е’tibor  qaratish  va  ular  buzilganda 
shikastlangan joylarni tezda tuzatish kerak. 
Bir  xodimga  ishlab  chiqarish  xonalari  hajmi  15  kub  metrdan,  maydoni  4,5  kv. 
metrdan kam bo`lmasligi lozim. 
Evakuatsiyaga chiqish yo`llarining soni, ularning joylanishi QMQ 2.09.02-85 "Ishlab 
chiqarish binolari" va SHNK 2.01.02-97 "Bino va inshootlarning yong`in xavfsizligi" 
talablariga muvofiq bajariladi. 
Boshqarish  pultlari  -  zararli  va  portlash  xavfi  bo`lgan  bug`,  gaz  va  changlar  ajralib 
chiqadigan, shuningdek  yuqori vibratsiyaga  еga bo`lgan  texnologik  asbob-uskunalar 
o`rnatilgan ishlab chiqarish xonalarida joylashtirilishi taqiqlanadi. 
Xom  ashyo  va  tayyor  mahsulot  transport  qilinadigan  devordagi  ochiq  teshiklar 
yong`in,  xavfli  va  zararli  ishlab  chiqarish  omillarining  tarqalishiga  yo`l 
qo`ymaydigan  moslama  va  qurilmalar  bilan  jihozlangan  bo`lishi  lozim.