Nazariy poetika

O  b  r  a  z  l  i  l  i  g  i

.  Badiiy    til    vositasida    san‘atkor    obraz    yaratadi,    jonli 

manzaralar    chizadi,  qahramonlar    qiyofasi,    ularning    ichki    dunyosi,    undagi  

noziktebranishlarni    ochadi,  qahramonlar    yaShagan    ijtimoiy    muhitni    ko`rsatadi.    Shunday 

qilib, badiiy til hayotning  barcha  tomonlarini  butun  to`laligi,  murakkabligi, aniqligi bilan aks 

ettiradi.    Badiiy    til    faqat    obrazli    iboralar,    maqol    va  matallar  singari  vositalargina    emas,  

badiiy    obraz    yaratish  uchun  ishlatiladigan  barcha  vositalarni  o`z  ichiga  oladi.  So`z  vositasida 

obraz  yaratish  vositalarini    ishlatish    yo`li    bilan  (metaforik)    hamda    badiiy    tasvir    vositalari  

ishlatmasdan,    tasviriy  yo`l  bilan  hamamalga  oshirilishi  (avtologik)  mumkin.  San‘atkor  til  

---

boyliklari  va  imkoniyatlariyordamida  turli,  jonli,  obrazli  vositalar  yaratib,  bo`yoqdor  va  jonli 

qiladi.   

- metaforik (ta‘rif);     -           avtologik (mulohaza).  

Avtologik:           Nemisning o`ligini  

                          Bosib o`tib boradi.  

                          Nayzaga qalpog`ini  

                          Osib o`tib boradi.  

Metaforik:            Loylanib oqqan daryo  

                          Onaning ko`z yoshiday.  

                          Boshin egib daraxtlar  

                          Turar g`amgin boshiday.      H.Olimjon  

  2.  

E  s  t  e  t  i  k  l  i  g  i

.  Badiiy    til    emotsional    tildir.    To`g`ri,    tilning    estetik,  

hissiy,  ekspressiv  xususiyatlari    ma‘lum    darajada    boshqa    uslublarga    xosdir.    Biroq    bu 

xususiyat    badiiy  tilda    to`laroq    namoyon    bo`ladi.    San‘atkor    til    vositalsida    ma‘noni 

kuchaytiradi  va  chuqurlashtiradi.    Bunda    u    tilning    fonetik,    morfologik,    stilistik    va  leksik 

vositalaridan  ham  foydalanadi.  San‘atkor  qo`lida  tovushlar  ham  obraz  yaratish  vositasiga 

aylanadi.   

3. 

K o n k r e t l i g i

 (  aniqligi  va  tiniqligi).  Badiiy  til  o`zining  konkretligi  bilan  ham 

ajralib  turadi.  San‘atkor  ishlatgan  so`z  ko`zda  tutgan  ma‘noni  aniq  ifoda  etishi  kerak.  Badiiy 

matndagi  so`zning  ko`p  ma‘noliligi  obraz  mohiyatini  ochishga  putur  etkazadi.  Badiiy  tilda  har 

bir so`z aniq ma‘noli, konkret holatni ifoda etishi, muayyan g`oyaviy-badiiy funktsiyani bajarishi 

kerak. 

4.  

Grammatik qoidalardan chekinish

. Badiiy  tilda  grammatik  qoidalardan  chekinishga  

ham    yo`l    qo`yilishi    mumkin.  Ayniqsa,  she‘riyatda  so`zlarning    talaffuz  etilishi,    bo`g`inlar,  

gap  qurilishi  o`ziga  xos   bo`lib,  alohida  badiiy-estetik  ahamiyat  kasb   etadi. Ayrim  hollarda 

grammatik,  stilistik  xatoliklar  ham  obraz  yaratish vositasiga aylanadi. 

5. 

I n d i v i d u a l l i g i

 (o`ziga  xosligi).  Har  bir  san‘atkor  tili  o`zining  individualligi 

bilan ham farq qiladi. Badiiy asar tilida muallif Shaxsi kuchli namoyon bo`ladi. Har bir  muallif  

tomonidan  til  vositalari,  ularni  qo`llash  usullari  ham  o`ziga  xos  bo`ladi. Bunda  muallifning  

dunyoqarashi,    asarining    mavzusi,    janri,    uslubi,    san‘atkorning  eruditsiyasi,  tarbiya  va  bilim 

darajasi  katta  ahamiyatga  molikdir.  Har  bir  san‘atkor  tili  ham    xalq    tilining    an‘analariga 

bo`ysunadi.    Biroq  har    bir    san‘atkor  xalq  tiliga  o`ziga  xos  mahorat  bilan  yondashadi,  uni 

rivojlantiradi. Daho san‘atkorlar til taraqqiyotigakatta  ta‘sir  ko`rsatadilar. Shuning  uchun  ham  

til  tarixini  yirik yozuvchilarsiz, ularning ijodisiz tasavvur etib bo`lmaydi. 

6.