O zbekiston respublikasi sogliqni saqlash vazirligi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

Plazm olem m a
P la z m o lc m m a n in g aso sin i 
g lik o p ro tcid k o m p lck si 
tash k il ctadi 
va 
u n in g q alin lig i 10 n m atrofida bo'ladi. P lazm o lcm m ad a u ch ta qavat m avjud:
1. 
tash q i-g lik o k alik s 2 .o 'rta q a v a t.3 .Ich k i-d o n ah qavat. (8-rasm ). S ito lcm m a 
tark ib id a 6 0 % o q sil, 
35-40% y o g 'lar, 
5% uglcv o d bo'ladi. 
O q sillar 
jo y la sh u v ig a
k o 'ra 
in teg ral, 
y arim itcg ral 
b o 'lad i. 
y og lar 
a so san
fo sfo lip id lard an ib o rat (8-9-rasm lar).
T ra n sp o rt vazifa h u ja y ra o 'ta y d ig a n aso siy vazifalard an h iso b lan ad i. 
T ran sp o rt p assiv va faol xo lald a bo'ladi. p assiv x o latd a en crg iy a sarflanm aydi. 
Faol tra n sp o rld a m o d d alar avval p arch alan ad i va m o lck u lalar sifatida 
(m ik ro m o lc k u la la r) tra n sp o rt q ilinadi va b u n d a a lb a lta e n crg iy a sarflanadi. 
K o 'p m o d d a la r avval rc tsc p to rla r bilan birik ib , k cy in h u ja y ra ichiga tran sp o rt 
q ilinadi. (10-rasm ).
8-rasm . P la z m o lc m m a tu zilish i sx e m a si
1. lip id lar
2. gid ro fo b zo n a
31

---

3. in teg ral o q sillar
4. g lik o k alik s
M a k ro m o le k u ly a r 
m o d d a la rn in g
tra n sp o rti 
o 'z g a c h a
bo'ladi. 
M a k ro m o lc k u ly a r va m ik ro m o le k u ly a r m o d d alarin in g h u ja y ra ich ig a k irish i- 
cn d o ts ito z , h u jay ra ich id ag i m o d d a la rn in g ta sh q a rig a c h iq ish i - e k z o tsilo z
dcyiladi.
E n d o tsito z tu rlari; fag o tsito z tirik m o d d a la r - b ak tcriy alar, h u jay ra 
b o 'la k la ri, y irik m a k ro m o y e k u la la rn in g h u ja y ra ich ig a k irish i va p in o lsito z
su y u q
m a k ro -m ik ro m o lc k u ly a r 
m o d d a la rn in g
h u ja y ra
ichiga 
kirishi. 
E n d o tsito z va c k z o ts ito z h am tra n sp o rtn in g tu rlari h iso b lan ad i. (1 0 -rasm A va
B).
• •
О О О
ў
М
Ш
O O O O O O J
9-rasm . P la z m o lc m m a k o m p o n c n tla ri
A -x o lc stc rin
B -g lik o p ro lcid
С va D - in teg ral va y a rim in tc g ra l o q silla r 
_
EFY - fosfo lip d lar
E G - fo sfo lip id lar b o sh q ism i
N -p crifcrik oqsil

---

11-rasm .
l.o d d iy b irikish. 2 .te rm in a l to r. 3 .to n o fib rillalar 4 .d c sm o so m a . 5.bazal 
m cm b ran a. 6 .se k rc to r don ach a. 
7
.m a y d a s o r g ic h la r
10-rasm M o d d alarn in g
A -en d o tsito z 
B -ek zo tsito z
p la z m o lc m m a rc tsc p to ri o rq ali h u ja y ra ichiga k irish i
33

---

H u ja y ra p la z m o lc m m a s i a p ik a l, y o n va b azal y u z a la rg a cg a b o 'lish i 
m u m k in . A p ik al y u z a d a m ay d a so 'rg 'ic h , (m ik ro v o rsin k a la r), k ip rik c h a la r 
b o'ladi. P la z m o lc m m a y o n y u z a sid a h u ja y ra la ra ro b irik ish la r u ch ray d i. 11- 
ra sm B irik is h la r 6 x il b o 'l a d i :
1. O d d iy b irik ish - b u n d a y aq in lu rg a n
h u ja y ra p la z m o lc m m a la ri orasi 
15-20 n m
2. Z ich b irik ish - u lar ikki xil b c rk itib lu ru v c h i va a d g c z iv bo'ladi. b crk itib
tu ru v ch i m a k ro m o lc k u la va io n larn i o 'lk a z m a y d i. A d g c z iv b irk ish g a sito sk c lc t 
fib rillari k elib birikadi.
3. D c sm o s o m a - bu b irik ish d a o q silla r x iso b ig a ta n a c h a h o sil b o 'lad i, 
u n g a o raliq fila m c n lla r y o p ish ad i,
4. N e k su s-tirq ish li 
b irik ish , p la z m o le m m a la r o rasi 2-3 n m b o 'lad i bu 
B irik ish d an io n la r, m ik ro m o le k u la la r o'fcadi.
5. 
ln tc rd ig ita lsiy a - p la z m o ic m m a la rn in g b ir b irig a b arm o q eim o n
о sim ta la r h o sil q ilib , b irik ish i. 6 .S inapslar-(ncyronilararo b irik ish .) H u jay ra 
b azal to m o n d a n b azal m c m b ra n a , Va yarim . d C sm osom alar o rq ali birikadi'. 
B azal m c m b ra n a n i h u ja y ra la rn i o 'z i h o sil qiladi.