Олий укув юртлари тарих факультети талабалари учун дарслик Укув дастурлари, дарсли аларини



Download 3,05 Mb.
bet60/64
Sana23.02.2022
Hajmi3,05 Mb.
#147241
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   64
Bog'liq
Китоб тарихий география

С^диёна. Бадиий маданият. Антик давр Сугдиёнада бадиий маданият ва санъат кушни Бактрияга нисбатан пастрок даражада хамда айрим холларда унинг таъсири остида ривожланди. Шунга карамасдан узок йиллик тадкикотлар натижасида олинган маълумотлар Сугдиёнанинг бу давр бадиий маданияти хакидаги тасаввурларимизни анча бойитади.
Авваламбор санъат хакида гапирадиган булсак, бу даврда Сугдда нисбатан кенг таркалган санъат тури коропластика эди. Урта Осиёнинг бошка вилоятларида булгани каби, Сугдда хам терракота хайкалчалари тайёрлаш мил. авв. IV-III асрларда кайтидан риволана бошлайди. Айрим тадкикотларда санъатнинг бу тури ривожланишининг куйидаги иккита - сунгги ахамонийлар ва эллинстик давлатлар даври (мил. авв. IV-II асрлар) коропластикаси; кушон даври (мил. II - IV асрлар) коропластикаси даврига ажратиладилар. Биринчи давр учун иккита асосий услубий йуналиш белгиланади: 1. Олд Осиё типидаги ва 2. эллинистик типидаги тасвирлар.
Олд Осиё типидаги хайкалчаларда аёллар ь а эркаклар сиймолари купрок учрайди. Сугддаги илохий аёллар хайкалчалари илмий адабиётларда “буюк илоха - она” сифатида талкин этилса- да, уларда илохалар эмас, балки уй учогининг рухи акс этган (В.Лившиц), деган фикрлар хам бор. Бу типдаги хайкалчаларда кулини кукрагига куйиб турган илоха тасвири нисбатан кенгрок таркалган. Шунингдек, улардаги такинчокларнинг куплиги хам диккатга моликдир. Бу типдаги хайкалчалардаги эркаклар сиймоси алохида ажралиб туради.
Сугдиёнанинг эллин типидаги юнон кийиларидаги Дионис, Афина, жангчи эллин ва илохалар сиймолари купрок учрайди. Айрим хайкалчаларда махаллий ва эллин анъаналарининг уйгунлашиб кетганлигини кузатиш мумкин.
Сугднинг кушон даври терракота хайкалчалари санъатини айрим олимлар (В.Мешкерис) учта бадиий йуналишга ажратадилар. Булар:1.купол архаик хайкалчалар; 2.жуда пухта тасвирий санъатни акс эттирувчи хайкалчалар; З.маълум услубга солинган хайкалчалар. Р.Сулаймоновнинг фикрича, биринчи ва иккинчи йуналишдаги хайкалчалар мил.авв.II - милодий III асрларда бир вактда мавжуд булган булса, маълум услубга солинган хайкалчалар факат III асрнинг урталарида пайдо булади.
Купол архаик хайкалчаларда тик турган аёллар (кам холатларда эркаклар) тасвирланган. Уларнинг кийим-бошлари бир хилда. Пухта ва пишик тайёрланган хайкалчаларда эса аёл худолар, эркаклар, мусикачилар тасвирлари акс этган.
Сугднинг антик даврдаги тошга ишлов бериш, накш бериш санъати хакида хам эслатиб утиш жоиздир. Тадкикотчилар Афросиёб казишмаларидан манзараси ва ишланиш услубига кура эллинистик хусусиятга эга накшланган тошларни топганлар. Уларнинг бирида жанг пайтида уз куролдошини калкон билан химоя килаётган иккита жангчи тасвирланган булса, иккинчисида бошларида дубулга кийган, жанг килаётган иккита канотли афсонавий мавжудот акс эттирилган. Яна бир тош парчасида илоха олдида бахайбат махлукка миниб турган чавандоз тасвирланагн булиб, бу тасвир кушон даврига оиддир.
Бу даврдаги Сугднинг тасвирий санъат ёдгорликлари учта куп эмас. Шунга карамасдан Еркургондан топилган деворий суратлар ва хайкаллар намуналари Сугднинг тасвирий санъати хакида маълум тасаввурлар беради. Сугд хайкаллари лой ва тошдан ишланган булиб, улар ишланиш техникаси жихатда н ьушни Бакрия хайкалларига ухшаб кетади. Еркургон идобатхонасидаги деворий суратлар накшли ва тасвирий манзараларда ифодаланади. Накшлар орасида турт бурчак, ромб, панжарасимон, айлана ва усимликлар накшлари у чрайди.
Антик давр Сугддаги такинчоклар ишлаш санъати хакида хам маълумотлар етарли эмас. Аммо, топилмаларга караб хулоса чикариладиган булса, анъанавий шаклдаги (шарсимон), акик ва ярим кимматбахо тошдан ишланган маржонлар кенг таркалган. Сугд топилма такинчоклари орасида мис тугногичлар, бронза узук ва билагузуклар, олтин ва кумуш шокилалар хам купчиликни ташкил этади.
Сунгида таъкидлаш лозимки антик давр Сугднинг бадиий маданиятида сезиларли узгаришлар булиб утади. Тадкикотларга кура, агар бу даврда Сугдднинг жанубдаги Бактрия билан кучли маданий алокалари кузатилса, антик даврнинг охирларига келиб (айникса, милодий III-IV асрларда) Сирдарё (Яксарт) буйидаги вохалар билан алокалар кучаяди. Бу холат куйидаги иккита омил билан ифодаланади: биринчидан, Ковунчи маданияти айрим гурухларининг Сугдга кириб келиши булса, иккинчидан, Кангнинг Сугдга сиёсий назорати кучаяди.

Download 3,05 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish