Омонат саклаш шартномаси хакида умумий коидалар

FKning 878-moddasi: Omonat saklash muddati.
Omonat saklovchi ashyoni shartnomada kelishilgan muddat davomida saklashi shart. Agar shartnomada saklash muddati nazarda tutilgan bulmasa va uni shartnomaning shartlariga karab aniklash mumkin bulmasa, ashyo yuk topshirgan shaxs tomonidan talab kilib olinguncha saklanadi.
Agar saklash muddati ashyoni yuk topshirgan shaxs tomonidan talab kilib olish paytigacha kilib belgilangan bulsa, omonat saklovchi bunday vaziyatlarda odat bulgan ashyoni saklash muddati tugagach, ashyoning yuk topshirgan shaxs tomonidan kaytarib olinishini talab kilib olishga xakli bulib, ashyoni topshirgan shaxsga uni kabul kilib olish uchun okilona muddat beradi.

Amaliyotda ashyolarni egasizlantirib saklanganida saklash uchun kabul kilingan ashyolar boshka yuk topshiruvchilarning shunga uxshash va shunday sifatli ashyolari bilan aralashtirib yuborishi mumkin. Masalan, ogirlik va ulchov bilan belgilanadigan donni elevatorlarda omonat saklash, turli shaxslarga karashli bulgan bir xildagi buyumlarni maxsus xonalarda saklash va xokazo. Saklash uchun topshirilgan bunday ashyolar, narsalar bir-birlariga aralashtirilishi, ya’ni egasizlantirilishi sababli omonat buyumlarini emas, balka jism va xil jixatidan usha buyumlarga tugri keladigan boshka narsalarni oladi. Bunday saklashga egasizlantirib saklash deyiladi.

Omonat saklash shartnomasiga binoan ashyoni kuriklashdan iborat bulgan asosiy vazifa, shu ashyo omonat saklovchining bevosita ixtiyoriga utganidan keyingina amalga oshiriladi. Demak, omonat saklash shartnomasini tuzilgan deb xisoblash uchun taraflarning uzaro kelishuvlaridan tashkari, ashyoning topshirilishi xam talab kilinadi.
Omonat kabul kiluvchining asosiy burchi omonat tarzida kuyilgan narsani saklashdir. Uning boshka burchlari usha asosiy burchga boglik buladi. Omonat saklovchi mulkni saklashi uchun shartnomada nazarda tutilgan yoki zarur bulgan barcha choralarni kurishga majbur. Ashyoni saklash yuzasidan kuriladigan zarur choralarning xarakteri xar kaysi omonatning anik shartnomalarga karab yo amaldagi maxsus koidalar bilan yoki uzaro kelishuv buyicha bnlgilanishi mumkin. Agar shartnomalarda yoki maxsus koidalarga omonatga kuyilgan ashyoning kanday saklanishi lozimligi kursatilmagan bulsa, omonatga oluvchi mulkni saklash uchun kay tarzda olgan bulsa, keyinchalik shu tarzda tula-tukis xolda omonat kuyuvchiga kaytarishi kerak. Agar shartnomada boshkacha xol kursatilmagan bulsa, omonat saklovchi saklash uchun uziga topshirilgan mulkdan foydalanishga xakli emas. Bundan tashkari, omonat saklovchi ashyoni kaytarish bilan bir vaktda, basharti omonat saklash shartnomasida boshkacha tartib nazada tutilgan bulmasa uni saklash vaktida olingan xosil va daromadlarni xam topshirishi shart (Fkning 880-moddasi). Lekin omonat saklovchi uziga saklash uchun topshirilgan ashyodan yuk topshiruvchining roziligisiz foydalanishga, shuningdek, uchinchi shaxslarga undan foydalanish imkoniyatini berish xakli emas, saklanayotgan ashyodan foydalanish uchun tulik saklanishini ta’minlash uchun zarur bulgan xollar bundan mustasno Fkning 881-moddasi).
Omonat saklash shartlarini uzgartirish lozim bulib kolsa, omonat saklovchi ashyoni saklash shartlarini uzgartirish zarurligi xakida darxol yuk topshiruvchini xabardor kilishi va uning javobini kutishi shart.
Ashyoning yukolishi yokishikastlanishi xavfi paydo bulgan takdirda,omonat saklovchi saklash shartnomasida nazarda tutilgan saklash usuli, joyi va boshka shartlarini yuk topshiruvchining javobini kutmasdan uzgartirishi shart.pr
Agar saklash vaktida ashyoning buzilishi xavfi anik bulib kolsa, yoki ashyo buzilgan bulsa yoki uning tulik saklanishini imkon bermaydigan vaziyatlar vujudga kelgan bulsa, yuk topshiruvchi esa uz vaktida choralar kurishini kutish mumkin bulmasa, omonat saklovchi ashyoni yokt uning bir kismii saklash joyida amalda bulgan baxoda, narxda mustakil sotishga xakli. Agar mazkur vaziyatlar omonat saklovchi aybdor bulmagan sabablarga kura vujudga kelgan bulsa, u sotish uchun kilgan uz xarakatlarini xarid baxosidan undirish xukukiga ega.
Ma’lumki, konun xujjatlari va fukarolik muomalasidan chikarilmagan xamda omonat saklash koidalariga zid bulmagan xar xil ashyolar va mol-mulklarni saklash mumkin. Shulardan xavfli xossalarga ega bulgan ashyolarni saklash, agar yuk topshiruvchi tez yonadigan, portlash xavfi bulgan yoki uz tabiatiga kura, xavfli bulgan ashyolarni saklash uchun topshirayotgan vaktda saklovchining ularning xossalari xakida ogoxlantirmagan bulsa, omonat saklovchi bu ashyolarni kurilgan ziyonni yuk topshiruvchiga tulamagan xolda istagan vaktda zararsizlantirishi yoki yuk kilib tashlashi mumkin. Yuk topshiruvchi bunday ashyolar saklanishi munosabati bilan saklovchiga va uchinchi shaxslarga yetkazilgan zarar uchun javob beradi.
Agarda xavfli xossalarga ega bulgan ashyolar saklash uchun professional omonat saklovchiga topshirilgan vaktda ushbu moddaning birinchi kismida nazarda tutilgan koidalar bunday ashyolar saklash uchun notugri nom bilan topshirilgan va omonat saklovchi ularni kabul kilib olish chogida sirtdan kuzdan kechirish yuli bilan ularning xavfli xossalarga egaligini bila olmagan takdirda kullaniladi (FK ning 883-moddasi).
Agar ashyolar xak evaziga saklangan takdirda , FK 883-moddasining birinchi va ikkinchi kismlaridanazarda tutilgan xollarda ashyolarni saklash uchun tulangan xak kaytarib berilmaydi, bordi-yu ,bu xak tulanmagan bulsa , omonat saklovchi uni tula-tukis undirib olishi mumkin.
Agar omonat saklovchi xabardor bulgani xolda va uning roziligi bilan saklashga kabul kilinganda , FK ning 883-moddasi birinchi kismida kursatilgan ashyolar, garchi ularni saklash shartlariga rioya etilgan bulsada, atrofdagilar uchun yoki omonat saklovchi yoxud uchinchi shaxslarning mol –mulki uchun xavfli bulib kolgan bulsa xamda vaziyat omonat saklovchining yuk topshiruvchidan ularni darxol olib ketishni talab kilishga imkon bermasa yoki yuk topshiruvchi bu talabni bajarmasa, ushbu ashyolar omonat saklovchi tomonidan yuk topshiruvchiga ziyonni tulamagan xolda zararsizlantirilishi yoki yuk kilib tashlanishi mumkin, Bunday xollarda yuk topshiruvchi ushbu ashyolarni saklash munosabati bilan keltirilgan zarar uchun omonat saklovchi a uchinchi shaxslar oldida javobgar bulmaydi,(Fkning 883-moddasi).
Agar konun xujjatlarida yoki omonat saklash shartnomasida boshkacha tartib nazarda tutilgan balmasa, omonat saklovchi yuk topshiruvchining roziligisiz ashyoni saklash uchun uchinchi shaxsga topshirishga xakli emas. Basharti buni yuk topshiruvchining manfaatlari zarur kilib kuygan va omonat saklovchi uning roziligini olish imkoniyatidan maxrum bulgan bulmasa, omonat saklovchi ashyoni uchinchi shaxsga topshirilganligi xakida yuk topshiruvchini kechiktirmay xabardor kilishi shart.
Saklash uchun ashyo topshirilgan uchinchi shaxsning xarakatlari uchun omonat saklovchi javob beradi.
Yana omonat kuygan shaxsning burchlaridan biri – omonat saklanganlik uchun saklovchiga saklash tamom bulgandan keyin xak tulash xisoblanadiva bunda agarda omonatsaklash uchun davrlar buyicha xak tulash nazarda tutilgan bulsa , xar-bir belgilangan davr tamom bulishi bilan tulanishi shart. Agarda omonat saklash omonat saklovchi javobgar bulmagan vaziyatlar tufayli shartlashilgan muddatidan oldin tuxtatilsa, omonat saklovchni, xakining mutanosib kismini, FK 883-moddasining birinchi, ikkinchi va uchinchi kismlaridanazarda tutilgan xollarda esa, xakning xammasini olish xukukiga ega buladi.

A D A B I Yo T L A R:

1. 
   Uzbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi T.. “Uzbekiston” 2003
   
2. 
   Karimov I.A. “Uzbekiston bozor munosobatlarga utishning uziga xos yuli” T.. “Uzbekiston”
   
3. 
   Uzbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi. 2000 yil 5-8- sonlari.
   
4. 
   Uzbekiston Respublikasi Xukumatining karorlari tuplami
   
5. 
   www.ziyonet.uz