Opa singil

Ключевые слова: Концепция, лингвоконцепт, лингвистика, когнитивная психология, семантика, директива, ментальный лексикон, метафора, язык.
Keywords: Concept, linguoconcept, linguistics, cognitive psychology, semantics, directive, mental lexicon, metaphor, language.
Konseptlar, odatda, inson turmush tarzi bilan bog‘liq ma’lum tushunchalarni maxsus qoliplarga solish, lisoniy va madaniy mavjudligini belgilashga qaratiladi.
¹Sternin I.A., takdlashicha Kontseptsiya ideal mavjudotdir inson ongida shakllanadi” Bu tushuncha inson ongida shakllanganda ikki mohiyatning sinkretik birikmasini hosil qiladi, ya'ni madaniy an'analar va ushbu jamiyatning ustuvor madaniy arxetiplari, bunda bevosita shaxsning ijtimoiy borlig'i va uning vakili ongning ichki niyatlari, shakllangan fikr shakllari matni unda o'zining shaxsiy, noyob mavjudligi tajribasi ta'siri ostida ma'lum bir ijtimoiy-madaniy muhit, ma'lum bir jamiyatda tarixiy va madaniy taraqqiyotining yana bir bosqichi. boshqa, bu muhim asoslar o'zlarining ichki ichki qismini tashkil qiladi kontseptsiyaning tabiati va ularning asosiy belgilarini topadi tilda aks ettirish.
²Karasik.V.I., fikricha esa Konseptlarning tipologik yondashuvdagi tahlillarini bir necha yondashuvda ko‘rib chiqadi: birinchisida konseptlarning tilga asoslanishi, ya’ni predmetga oid, belgiga oid, hodisa-jarayonga oid xususiyatlarga e’tibor qaratilsa, ikkinchi yondashuv kognitiv psixologiya kabi qiyofalarga tegishli sanaladi. Keyingi yondashuv etik-estetik kategoriyalarning mahsuli sifatida deriktiv xususiyatga ega bo‘lgan madaniy qadriyatlarni baholovchi konsept hisoblanadi hamda “Vatan”, “Ona”, “Opa-Singil”, “Sevg-Muhabbati”, “Baxt”, va shu kabi yuqori qadriyatlar sanalgan konseptlar ajratib ko‘rsatiladi. Ma’lum konseptlarning tipologik tahlili faqatgina semantik farqlarini ko‘rsatish uchungina xizmat qilmaydi, balki ― ong, anglash, munosabat, faoliyat tushunchalarini integratsion yondashuv orqali modellashtirish uchun ham xizmat qiladi.
³Е.S.Kubryakovaning ta’kidlashicha, konsept – inson psixikasida aks etadigan, butun olam qiyofasini ifodalaydigan lisoniy ong bo‘lib, mental leksikonning xotiradagi operativ mazmuniy birligi sanaladi. Ayni paytda, konseptning ko‘pqatlamli ekanlign ham tan olingan
Muhammad Yusuf she’riyatining bosh mavzusi vatan, ona, baxt, mehr – muhabbat, sevgi – sadoqat kabi insoniy tuyg’ular va bu tuyg’ularning bosh omili, gul toji bo’lgan vatanga bo’lgan cheksiz muhabbat va ehtiromni tarannum etish sanaladi. Shoir “Ishori dil” she’rida shunday yozadi:
Vatan – yuragimning olam panohi
Bu dunyo bukri bir jiydangning shoxi.
Ko’zim yoshi bilan sug’orib gohi,
Ko’ksimda o’stirgan gulday sevaman.
Vatan uni tarannum etmagan , kuylamagan ijodkor topilmasa kerak. Chunki, ijodkor uchubn o’zi tug’ilib o’sgan maskani – vatanini kuylashdek zavqli va sharfli baxt bo’lmaydi. Vatan mavzusida yozilgan asarlarning tub mohiyati bir bo’lsada lekin ularning hech biri bir – biriga o’xshamaydi. Muhammad Yusuf ijodida asosiy o’rinlarda turuvchi vatan mavzusidagi she’rlar o’zgacha ohang va takrorlanmas misralarda jo bo’lganligi sababli yorqin va ta’sirchan deyishimiz mumkin. Vatan mehri, muqaddas ona tuproq sog`inchi o`rnini hech narsa bosa olmaydi. Muhammad Yusuf o`z she’rlarida ham xalq qo`shiqlari ohangidan muhim uslubiy vosita sifatida unumli foydalangan. Vatan haqida yozgan shoirlarning hech biri hali vatanni onaga, singilga o’xshatgan emas yoki vatanning tol beshikdan boshlanishini faqat shu ijodkorgina o’z asarida ilk bor qo’llagan. Vatanning bog’ – rog’larini, so’lim go’shalarini tarannum etganlar ko’pdir. ² Lekin hech kim vatanni “ yuragimning olampanohi” deb uning “bukri bir jiydasining shoxi” ni kuylagan emas. Va yo “tilimning ostida navvot – zarimsan, sen mening yagona payg’ambarimsan” degan tashbehlarini Muhammad Yusuf she’riyatidagina ko’rishimiz mumkin. Masalan, “Vatanim” she’rida:
Shodon kunim gul otgan sen,