O’quv yilida umumiy o’rta ta’lim maktablarining

2.
 
«Litosfera» va «Perigeliy» atamalarining mazmun-mohiyatini tushuntiring. 
Javob:
Litosfera
– Yerning qattiq tosh qobig‘i bo‘lib, Yer po‘sti va yuqori 
mantiyaning bir qismini o‘z ichiga oladi hamda astenosfera qatlamigacha davom etib, 
qalinligi 150–200 km ni tashkil etadi.
Perigeliy 
– yer orbitasining Quyoshga eng yaqin nuqtasi.
 
3.
 
O‘zbekiston siyosiy-ma’muriy xaritasidan Qizilqum cho‘lida joylashgan 
Navoiy viloyatidagi ikkita shaharni ko‘rsating. Ulardan qaysi biri ekvatordan 
uzoqroqda joylashgan? Bu shaharning geografik koordinatalarini aniqlang. 
Javob: 
Qizilqum cho‘lida joylashgan Navoiy viloyatidagi ikkita shahar: Uchquduq, 
Zarafshon. Ular ichida ekvatordan uzoqda joylashgani Uchquduq shahri bo’lib, uning 
koordinatalari:
 
42°15' shimoliy kenglik, 63°30' sharqiy uzoqlik 
13-BILET 
1.
 
Zamonaviy geoxronologik shkala va uning bosqichlari. 
Javob: 
Geoxronologik shkala – geoxronologik bo‘limlarning iye rarxiya (quyi 
bo‘limlarning yuqori bo‘limlarga bosqichma-bosqich bo‘ysinish) tizimi. Shkalada 
eng yirik birlik supereon bo‘lib, ular 2 ta: tokembriy va fanerozoy. Tokembriy 
supereoni xades, arxey (yoki arxeozoy) va proterozoy eonlariga bo‘lingan, fanerozoy 
supereoni esa shu nomdagi bitta eondan iborat. Eonlar, o‘z navbatida, bir nechta 
eralarni birlashtiradi. Masalan, fanerozoy eoni paleozoy, mezozoy va kaynozoy 
eralariga ajratilgan. Eralar davrlarga, davrlar zamonlarga, zamonlar esa asrlarga 
bo‘lingan. Shkalaning yuqori qismi, ya’ni fanerozoy paleontologik metod asosida 
puxta tuzilgan, pastki qismi bo‘lgan tokembriy toshqotgan qoldiqlarning yaxshi 
saqlanmaganligi sababli paleontologik metod cheklangan bo‘lib, natijada bo‘limlarga 
unchalik mukammal ajratilmagan. Stratigrafik va unga moslashgan geoxronologiya 
shkalasi 1881-yilda Italiyaning Bolonya shahrida ikkinchi xalqaro geologlar 
kongressida tasdiqlangan va o‘sha vaqtdan boshlab jahonda umumiy hisoblanadi. 
O‘tgan vaqt mobaynida paleontologik metodning takomillashishi natijasida olingan 
yangi ma’lumotlar asosida geoxronologiya shkalasiga aniqliklar kiritilib, o‘zgartirib 

---

17 
borilmoqda. Shuning uchun turli yillarda nashr etilgan adabiyotlarda geoxronologiya 
jadvalida keltirilgan ma’lumotlar mos kelmaslik hollari uchraydi. Quyida keltirilgan 
Xalqaro geoxronologik jadvalda berilgan ma’lumotlar Xalqaro stratigrafiya 
komissiyasining 2016-yil ma’lumotlari asosida tuzildi