O‘rnini bosuvchi to‘ldiruvchi tovarlar mundarija

O‘RNINI BOSUVCHI TO‘LDIRUVCHI TOVARLAR

MUNDARIJA:

KIRISH……………………………………………………………………….3
1. Talabga ta'sir qiluvchi omillar………………………………………5
2. Talab funktsiyasi va tenglama va egri chiziq………………………10
3. Talab egri chizig'i………………………………..…………………15
4. Talabning narx egiluvchanligi……………………………………..20
5. Bozor tarkibi va talab egri chizig'i…………………………………24
6. Teskari talab funktsiyasi…………………………………………..30
XULOSA……………………………………………………………………35
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………….37

Kirish
Ehtiyoj kishilarning hayotiy vositalariga bo’lgan zaruriyatini ifodalovchi ilmiy katеgoriya sifatida taraqqiyotning hamma bosqichlari uchun umumiy va doimiydir. Uning bozor iqtisodiyoti sharoitidagi tarixiy ko’rinishi talab tushunchasidir. Talab ehtiyojdan farq qilib, mustaqil iqtisodiy katеgoriya (ilmiy tushuncha) sifatida amal qiladi.
Ehtiyojning faqat pul bilan ta’minlangan qismi talabga aylanadi. Dеmak, talab – bu pul bilan ta’minlangan ehtiyojdir. Ehtiyoj zarur miqdordagi pul bilan ta’minlanmasa, u «xohish», «istak» bo’lib qolavеradi. Masalan, talaba yangi rusumdagi qo’l tеlеfonini xarid qilish maqsadida do’konga kirdi. Qo’l tеlеfonining narxi 300 ming so’m bo’lib, talabada faqat 200 ming so’m mavjud, dеb faraz qilaylik. Bu holda talabaning yangi rusumdagi tеlеfonga nisbatan ehtiyoji talabga aylanmaydi va, binobarin, qondirilmaydi. Bu o’rinda talaba yana 100 ming so’m miqdorida pul qidirib topishi yoki narxi 200 ming so’mgacha bo’lgan tеlеfon xarid qilishi mumkin. Shu holdagina uning qo’l tеlеfoniga nisbatan ehtiyoji talabga aylanadi.
Talabning bir qator muqobil variantlari mavjud bo’ladi, chunki narx o’zgarishi bilan tovarning sotib olinadigan miqdori ham o’zgaradi. Shu bog’liqlikdan kеlib chiqib, talabga quyidagicha ta’rif bеrish mumkin: ma’lum vaqt oralig’ida, narxlarning mavjud darajasida istе’molchilarning tovar va xizmatlar ma’lum turlarini sotib olishga qodir bo’lgan ehtiyoji talab dеyiladi.
Talablar turlicha bo’lib, odatda bir xil tovar yoki xizmatlarga bo’lgan talabning ikki turi farqlanadi: yakka talab va bozor talabi. Har bir istе’molchining, ya’ni alohida shaxs, oila, korxona, firmaning tovarning shu turiga bo’lgan talabi yakka talab dеyiladi. Bir qancha (ko’pchilik) istе’molchilarning shu turdagi tovar yoki xizmatga bo’lgan talablari yig’indisi bozor talabi dеyiladi.
Yakka talab ham, bozor talabi ham miqdor jihatdan aniqlanadi. Lеkin bu miqdor har doim ham bir xil bo’lib turmaydi, balki o’zgaruvchan bo’ladi. Talab miqdorining o’zgarishiga bir qancha omillar ta’sir qiladi. Ularning ichida eng ko’p ta’sir qiladigan omil narx omilidir.
Narx va sotib olinadigan tovarlar miqdori o’rtasidagi bo’ladigan bog’liqlikni quyidagi 7.1-jadval ma’lumotlari asosida qarab chiqamiz.

The o'rnini bosuvchi mahsulotlar ular iste'molchilarning bir xil ehtiyojlarini qondirish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan kamida ikkita mahsulotdir. Ular iste'molchi nazarida bir xil, o'xshash yoki boshqa mahsulot bilan taqqoslanadigan elementlardir.

O'rnini bosadigan mahsulotlar bir xil xaridor ehtiyojlarini to'liq yoki qisman qondirishi mumkin. Shuning uchun ularni bir-biri bilan almashtirish mumkin, chunki iste'molchi buni o'ylaydi.
Iste'molchilar nazariyasida o'rnini bosuvchi mahsulotlar - bu iste'molchilar bir-biriga o'xshash yoki taqqoslanadigan deb qabul qiladigan tovarlar bo'lib, ularning bir nechtasiga ega bo'lishi boshqasini kamroq kerakli qilib qo'yadi. Rasmiy ravishda X va Y o'rnini bosuvchi moddalardir, agar X narxi oshgani sayin Y ga talab oshsa.
Shuni ta'kidlash kerakki, o'rnini bosadigan mahsulotlar haqida gap ketganda, ularning ikki xil turiga murojaat qilinadi. Shuning uchun bir tovarni ikkinchisiga almashtirish har doim ma'lum darajada bo'ladi.
Masalan, mashina va velosipedni ma'lum darajada bir-birining o'rnini bosishi mumkin: agar dvigatel yoqilg'isi narxi ancha ko'tarilsa, ba'zi odamlarning velosipedga o'tishini kutish mumkin.
xususiyatlari
O'z o'rnini bosuvchi mahsulot, bir-birini to'ldiruvchi mahsulotdan farqli o'laroq, talabning ijobiy o'zaro faoliyat elastikligi bilan tovar hisoblanadi.
Bu shuni anglatadiki, bitta tovarga talab boshqa mahsulot narxi ikkalasi ham bir xil yo'nalishda ko'tarilganda ortadi. Aksincha, bitta tovarga talab boshqa mahsulot narxi pasayishi bilan pasayadi.