O‘zaro induktiv bog‘langan zanjirlarni hisoblash

O‘zaro induktiv bog‘langan zanjirlarni hisoblash

Induktiv  bog'langan elementlardan biridagi tok o'zgarsa, boshqa 

elementda  o'zaro  induksiya  EYuKi  paydo  bo'ladi.  O'zaro  induksiya  
(elektromagnit  induksiya  qonuni)  tufayli  paydo  bo'ladigan  EYuK  va 
kuchlanishning absolyut qiymati mos ravishda quyidagilarga teng: 
Bu  kattaliklar  ishoralarini  aniqlash  uchun  o'zaro  bog'langan 
zanjir  elementlarining  bir  xil  nomlangan  qismalarini  topish  kerak. 
Bunda quyidagi qoida o'rinlidir: 

ELEKTROTEXNIKANING NAZARIY ASOSLARI 

 " Agar  qismalarga  nisbatan  bir  xil  yo'nalishda  o'tadigan  tokdan 
har  bir  elementda  hosil  bo'ladigan  o'zinduksiya  va  o'zaro  induksiya 
magnit  oqimlari  qo'shilsa,  u  holda  bu  qismalar  induktiv  bog'langan 
ikkita elementning bir xil nomlangan qismalari deyiladi". 
Bu qoida asosida 2.28-rasm, a da keltirilgan g'altaklar qismalari 
belgilangan. 

xil nomlangan qismalar bo'ladi. 

Avvalgi  holdan  farqli  joyi  shundaki,  2-g'altakning  o'ralish 
yo'nalishi 1-g'altakning o'ralish yo'nalishiga qarama-qarshidir. 
Bir  xil  nomlangan  ikkita  juft  qismalardan  biri  maxsus  belgilar: 
nuqta yoki yulduzcha bilan belgilanadi.  
1. Induktiv bog'langan  g'altaklarni o'zaro ketma-ket ulanishi. 
 Bunday  ulanish  ikki  xil  bo'lishi  mumkin:  mos  yoki  qarama-qarshi 
ulanish.  Mos  ulangan  g'altaklarda  toklar  bir  xil  nomli  qismalarga 
nisbatan  bir  xil  yo'nalgan  bo'ladi  (2.29-rasm,  a).  Qarama-qarshi 
ulangan  g'altaklarda  toklarning  yo'nalishi  bir  xil  nomlangan 
qismalarga  nisbatan  qarama-qarshi  yo'nalgan  bo'ladi  (2.29-rasm, 

g'altaklarning  o'zaro  mos  ulangan  zanjiri  uchun  elektr  muvozanat 

tenglamasini  tuzamiz.  Tokning  musbat  yo'nalishi  va  konturning 
aylanib  chiqish  yo'nalishi  bir  xil  deb  faraz  qilaylik.  Induktiv 
bog'langan  elementlari  bo'lgan  elektr  zanjirlarni  bevosita  hisoblash 
uchun  zanjirlarni  hisoblashning  avval  ko'rib  o'tilgan  barcha  usullari 

ishlatiladi,  faqat  tugun  potensiallar  usulini  qo'llash  uchun  ba'zi  bir 

qo'shimcha qoidalardan foydalanishga  to'g'ri keladi. 
 
O'zaro  bog'langan  ikkita  induktiv  g'altak    ketma-ket  va 
induktiv  jihatdan  mos  ulanganda  uning  differensial  tenglamasi 
quyidagicha yoziladi: 
 2.32-rasmda  o'zaro  parallel  ulangan  va  induktiv  bog'langan 
ikkita g'altak vektor diagrammalari qurilgan: a)-mos; b)- qarama-
qarshi ulangan zanjirlar uchun. 
Vektor  diagrammalarni  qurishda  manba  kuchlanishi  vektori 
 ning boshlang'ich fazasi nolga teng deb olingan.  
Tarmoqlangan  induktiv  bog'langan  zanjirlarni  Kirxgofning 
birinchi  va  ikkinchi  qonunlari  asosida  yoki  kontur  toklar  usulida 
hisoblash  mumkin.  Tugun  potensiallar  usulini  bevosita  qo'llab 
bo'lmaydi, chunki  bir shoxobchadagi tok nafaqat shu shoxobchadagi 
EYuK  va  shoxobcha  ulangan  tugunlarning  potensiallariga,  balki 
boshqa induktiv bog'langan shoxobchalardagi toklar o'zgarishiga ham 
bog'liqdir.  Ekvivalent  generator  usulini  esa,  faqat  ikki  qutblikka 
tegishli bo'lmagan shoxobcha ikki qutblik tarkibiga kiradigan boshqa 
shoxobcha  bilan  induktiv  bog'lanmagan  elektr  zanjirlarida  qo'llash 
mumkin. 

Hisoblash  usullarini  chegaralaydigan  hollardan  ozod  bo'lish 

uchun  ba'zi  bir  hollarda  induktiv  bog'lanishni  bartaraf  etadigan 
ekvivalent sxemalariga o'tish zarur bo'ladi. 
Kirxgofning  ikkinchi  qonuniga  ko'ra  tenglama  tuzishda  o'zaro 
induksiya EYuKi mos kuchlanish kabi hisobga olinadi. 

-elementdagi  tokning  musbat  yo'nalishini  ham  nazarda 

tutib belgilanadi. Agar bir xil nomlangan qismalarga nisbatan aylanib 

Misol  tariqasida  2.33-rasmda  keltirilgan  zanjir  uchun  Kirxgof 

qonunlari 
asosida 
tenglamalar 
tuzamiz. 
Tenglamalardagi 
kuchlanishlar 
ifodalarini 
konturdagi 
elementlarning 
joylashish 
tartibiga ko'ra yozamiz: 

Induktiv  bog'langan  zanjirlar  uchun  ham  o'zarolik  xossasi 

o'rinlidir.  Bu  holat  o'zgarmas  tok  zanjirlari  uchun  o'zarolik 
xossasining qo'llanishi kabi tushuntiriladi. 
avtotransformator)  ning  (2.34-rasm)  1-1'  qismalariga  sinusoidal 
kuchlanish ulangan. 
Yuklama ulanmagan chiqish qismalaridagi kuchlanish topilsin. 
Berilgan: