O‘zbеkistоn хаlq tа‘limi vаzirligi а. Qоdiriy nоmli jizzах dаvlаt pеdаgоgikа instituti

Ўсиш қутблари ғояси швед олими - Лунд университети профессори (Швеция, 1954) 
Т.Хагерстранднинг янгиликлар диффузияси назариясига ўхшаб кетади. Фақат муаллиф бу ғояни кўпроқ 
социал география бўйича ишлаб чиққан. 
Чиндан ҳам, жаҳон тараққиѐти, дунѐ хўжалик тизимининг ривожланиш тарихи фан-техника 
ютуқлари, илмий янгиликлар ва кашфиѐтлар, инновациялар технологик детерминизм билан боғлиқ. Тарих 
нуқтаи назаридан ѐндошганда, жаҳон хўжалиги ривожланишида маълум циклларни ажратиш мумкин. Бу 
давр ѐки цикллар янги кашфиѐтларнинг ихтиро этилиши, татбиқ этилиши, тарқалиши ва уларнинг ўрнига 
бошқа инновацияларнинг келиши билан белгиланади.
Махсус адабиѐтларда америкалик У.Ростоунинг (ХХ аср, 58-60-йиллар) иқтисодий ривожланишнинг 
босқичлари, стадиялари, рус иқтисодчиси Н.Д.Кондратьевнинг 30-йиллар илмий-техника ўзгаришларига 
асосланган «узун тўлқинлар» назарияси мавжуд. Шунингдек, америкалик олим Р.Верноннинг (ХХ аср 
ўрталари) экспорт товарининг ҳаѐт цикли, австралиялик Йозеф Шумпетернинг тадбиркорлик тўғрисидаги 
ғоялари ҳам янгиликларнинг диффузияси ва технологик детерминизм билан яқиндан боғлиқ. 
Диффузия (физикадан олинган бўлса керак) кенгайиш ва тарқалиш хусусиятига эга бўлиши мумкин. 
Биринчисида янгиликнинг амалий татбиқ доираси аста-секин кенгайиб боради, иккинчисида эса бу бирин-
кетин содир бўлади, янгилик биридан иккинчисига кўчади. Худди шу хусусда а мерикалик иқтисодчи 
М.Портернинг (1993) марказдан четга кашфиѐтларнинг, янги технологияларга асосланган ишлаб чиқариш 
тармоқларининг кўчиши, бир мамлакатдан иккинчи, учинчисига ва ҳ.к. даражаларга каскадсимон ўтиши, 
миграцияси хақидаги илмий ишланмалари ҳам бор.
СССР парчаланиши ва мустақил давлатларнинг пайдо бўлиши билан геосиѐсий вазият ўзгарди. Ана 
шундай шароитда чегара атрофи минтақаларини ўрганиш, «Марказ-чекка» (перифирия) муносабатларини 
тадқиқ қилиш масалалари ҳам ишлаб чиқаришни ташкил этиш билан бевосита алоқадордир. 
Жаҳон хўжалиги тизими (бу тушунча асосчиси америкалик И.Валлерстайн), унинг тараққиѐтидаги 
цикллар даврий, тарихий хусуситга эга. Бундай ѐндошувни тик эмас, горизонтал, яъни географик жиҳатдан 
ҳам қўллаш мумкин. Натижада, иқтисодиѐт ривожланишининг ҳудуддан-ҳудудга ўтиши, бизнинг 
иборамизда -