|
1.1. Buyumlar Interneti va undan foydalanish sohalari
Buyumlar interneti (Internet of Things, IoT) boshqa qurilmalar va tizimlar bilan ma'lumotlarni internetga ulash va almashtirish uchun datchiklar, dasturiy ta'minot va boshqa texnologiyalar bilan o'rnatilgan jismoniy narsalar tarmog'ini - "narsalar" ni tavsiflaydi. Ushbu qurilmalar oddiy uy-ro'zg'or buyumlaridan tortib, murakkab sanoat asboblariga qadar.
«Buyumlar interneti» konsepsiyasi hamda, termining o‘zi dastlab 1999-yilda Massachusets texnologik instituti xodimi Kevin Eshton tomonidan o‘rtaga tashlangan edi. Unga ko‘ra, biz kundalik turmushda foydalanadigan eng oddiy ro‘zg‘or buyumlari, masalan, choynak, eshik qulfi, muzlatgich singarilardan tortib, ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan texnik vositalar, masalan, ko‘cha chiroqlari, eskalatorlar, avtomobil to‘xtash joylari (parkovka) va shahar xavfsizlik xizmatlarigacha, yoki tibbiyotda qo‘llaniladigan yuqori texnologik qurilmalar - masalan, kardiostimulyatorlardan boshlab, ishlab chiqarish jarayonlarini boshqarishgacha bo‘lgan barcha-barcha jabhalarni internet bilan qamrab olish ko‘zda tutilgan. Bunda, mazkur sohalarning internet qamrovi odam ishtirokini istisno qilishi, ya'ni, buyumlar odam ishtirokisiz ham internet orqali o‘zaro «muloqot»qilishi nazarda tutiladi. «Buyumlar interneti» deyilishning sababi ham shunda.
Qayd etish joizki, buyumlar orasida internet orqali muloqotga kirishgan eng birinchi buyum bu yana o‘sha Massachusets texnologik instituti bitiruvchisi Jon Romkining tosteri bo‘lgan edi. 1990-yilda Romki TCP/IP protokoli orqali ushbu buyumni tarmoqqa ulagan va undan masofadan turib foydalanishga kirishgan. 2008-yilda esa internet endi haqiqatan ham «buyumlarniki» bo‘lib qoldi. Chunki, o‘sha yili internetga ulangan buyumlar soni internetga ulangan odamlar sonidan oshib ketgan edi. Bu raqam borgan sari o‘sishda davom etdi va 2018-yilga kelib, jahon bo‘ylab tarmoqqa ulangan buyumlar soni endilikda telefonlar sonidan ham o‘zib ketgani iddao qilinmoqda.
Bugungi kunda 7 milliarddan ziyod ulangan IOT qurilmalari mavjud bo'lib, mutaxassislar bu raqam 2020 yilga kelib 10 milliardgacha va 2025 yilga kelib 22 milliardgacha o'sishini kutmoqdalar.
So'nggi bir necha yil ichida IOT 21-asrning eng muhim texnologiyalaridan biriga aylandi. Endi biz kundalik narsalarni - oshxona anjomlari, mashinalar, termostatlar, bolalar monitorlarini - o'rnatilgan qurilmalar orqali Internetga ulay oladigan bo'lsak, odamlar, jarayonlar va narsalar o'rtasida uzluksiz aloqa o'rnatilishi mumkin.
Hozirda buyumlar interneti istiqboli porloq bozor bo‘lishi bilan birgalikda, bu bozorni shiddat bilan rivojlanishdan to‘sib turgan ayrim muammolar mavjud. Birinchidan, hali buyumlarni internet orqali o‘zaro muloqot qilishi uchun yagona xalqaro standartning ishlab chiqilmagani. Natijada, buyumlarni internetga ulash imkonini beradigan qilib chiqarayotgan aksar ishlab chiqaruvchilar o‘z bizneslarini himoya qilish maqsadida, mahsulotlarni qandaydir xos yopiq protokollarda ishlaydigan qilib, ichki standartlar asosida chiqarishmoqda. Bu esa, uydagi hamma internet buyumlarni faqat o‘sha firmadan olishga majbur qilishga mo‘ljallangan. Lekin bu hol uzoqqa bormasligi aniq. Chunki, bozor bunday o‘yinlarni yoqtirmaydi. Lekin, buyumlarning internet tilini standartlashtirishga qaratilgan dastlabki muvaffaqiyatli urinishlar allaqachon mavjud. Masalan, hozirda ko‘plab ishlab chiqaruvchilar Z-wave texnologiyasiga bog‘lana oladigan buyumlarni ishlab chiqarishga o‘tishgan. Buyumlar internetining ommalashishiga hozircha to‘sqinlik qilayotgan eng katta omil esa, internetli buyumlarning hozircha biroz qimmatligidir. Biz yuqorida ta'riflagan «aqlli uy» sistemasidagi minimal to‘plam, masalan, o‘zi ishga tushadigan chiroq, eshik qulfi, kamera va suv toshishini aniqlovchi datchikdan iborat to‘plam o‘rtacha 200$ atrofida bo‘lib, sistemani yanada kengaytirish yana ham xarajatlarning ko‘payishiga olib keladi. Lekin, bir paytlar kompyuterlar favqulodda qimmat bo‘lib, keyinchalik, masalan bir necha barobar arzon bo‘lib ketgani singari, internetga ulana oladigan buyumlar ham tobora arzonlashishi tabiiy. Chunki, buyog‘iga ishlab chiqaruvchilar orasida raqobat aynan shu yo‘nalishda ketadi.
Bulut, katta ma'lumotlar, analitik va mobil texnologiyalar arzon narxlardagi hisoblash vositalari yordamida jismoniy narsalar odamlarning minimal aralashuvi bilan ma'lumotlarni almashishi va to'plashi mumkin. Ushbu giper bog'langan dunyoda raqamli tizimlar bir-biriga bog'langan narsalar o'rtasidagi har qanday o'zaro ta'sirni yozib olishi, kuzatishi va sozlashi mumkin.
IOT g'oyasi uzoq vaqtdan beri mavjud bo'lsa-da, bir qator turli xil texnologiyalarning so'nggi yutuqlari to'plami uni amaliy qildi.
Arzon narxlardagi va kam quvvatli sensor texnologiyasiga kirish. Arzon va ishonchli sensorlar IoT texnologiyasini ko'plab ishlab chiqaruvchilar uchun imkon yaratmoqda.
Do'stlaringiz bilan baham: |
