32
Gazlarni siqish yordamida ularni quvurlarda va qurilmalarda harakati ta‘minlanadi va vakuum
hosil qilinadi. Bundan tashqari, havo va gazlarni siqish, ularni aralashtirish, suyuqliklarni purkash
uchun ishlatiladi. Kimyo sanoatida qo‘llaniladigan bosim miqdorlari 10-3 dan 108 H/m
2
(10-8...103
atm) gacha bo‘ladi.
Gazlarni uzatish va siqish uchun mo‘ljallangan mashinalar kompressor mashinalari deyiladi.
Kompressor mashinasi hosil qiladigan oxirgi bosim R2 ning, gazni so‘rilish paytidagi
bosim
R1 ga nisbati siqish darajasi deb nomlanadi.
Siqish ko‘rsatkichining qiymati bo‘yicha kompressor mashinalari quyidagi turlarga bo‘linadi:
1) Ventilyatorlar (P2/P1) <1,1 - katta miqdordagi gazlarni
uzatish uchun;
2) Gazoduvkalar 1,1 <(P2/P1) <3 – nisbatan katta gidravlik qarshilikka ega quvurlardan
gazlarni uzatish uchun;
3) Kompressorlar (P2/P1)>3 yuqori bosim hosil qilish uchun ishlatiladi;
4) Vakuum-nasos atmosfera bosimidan kichik bo‘lgan bosimlarda gazlarni so‘rib olish uchun.
Kompressor mashinalari ishlash usuli (prinsipi) bo‘yicha porshenli, rotorli, markazdan
qochma, o‘qli va boshqa mashinalarga bo‘linadi.
Porshenli mashinalarda gazlarni siqish hajmining kamayishi hisobiga amalga oshadi. Bunda
porshenning ilgarilana-qaytma harakati tufayli gazning bosimi oshiriladi.
Rotorli mashinalarda gazlarni siqish ekssentrik joylashgan
rotorning aylanishi tufayli
hajmning kamayishi oqibatida hosil bo‘ladi.
Markazdan qochma mashinalarda ishchi g‘ildirakning aylanishida hosil bo‘ladigan inersiya
kuchlari yordamida gaz siqiladi.
O‘qli mashinalarda ishchi g‘ildirak va yo‘naltiruvchi qurilma uzunligi bo‘ylab, gaz
harakatlanganda uning siqilishi sodir bo‘ladi.
Vakuum-nasos sifatida har qanday kompressordan foydalanish mumkin. Faqat vakuum-nasos
bilan kompressor orasida farq shuki, vakuum-nasosda so‘rish bosimning atmosfera bosimidan
sezilarli kam bo‘lsa, uzatish esa atmosfera bosimidan ko‘proq bo‘ladi. Porshenli kompressorlar kam
miqdordagi gazlarni katta bosimlargacha (0,5...20 MPa va undan yuqori) siqishda ishlatiladi.
Turbokompressorlar esa, katta miqdordagi gazlarni nisbatan past bosimlarda (0,15...1,5 MPa) uzatib
berishga mo‘ljallangan.
7.2. Porshenli kompressorlar
Porshenli kompressorlar siqish bosqichi soniga qarab bir, ikki va ko‘p
bosqichli, ishlash
prinsipi bo‘yicha esa, oddiy (bir tomonlama) va ikki tomonlama harakatli kompressorlarga bo‘linadi.
Kompressor mashinasining tuzilishi xuddi porshenli nasosning tuzilishiga o‘xshash. Kompressor
mashinasining gazni biror oraliq yoki oxirgi bosimgacha siquvchi qismiga siqish bosqichi deyiladi.
Porshen silindrda o‘ngga va chapga krivoship-shatun mexanizmi yordamida ilgarilama - qaytar
harakat qiladi. Kompressorlarda porshen silindr devoriga zich qilib o‘rnatiladi va uni ikki qismga
bo‘lib turadi. Porshen chapdan unga ilgarilama harakat qilganda, so‘rish klapani ochiladi va silindr
gazga to‘ladi. Porshen orqaga qaytganda esa, silindrdagi gazning siqilishi natijasida bosim ortadi va
haydash quvuriga uzatiladi. Ma‘lumki, gaz siqilganda uning temperaturasi oshadi.
Oddiy porshenli kompressorlarda porshenning bir marta to‘liq, borib-kelishida bir marta so‘rish
va o‘zatish bo‘ladi. Ikki tomonlama porshenli kompressorlarda ikkita so‘rish va ikkita uzatish bo‘ladi
(7.1 - rasm).
Bir bosqichli kompressorlar gorizontal va vertikal holda tayyorlanadi. Gorizontal
kompressorlar ikki
tomonlama, vertikallari esa - bir tomonlama bo‘ladi.
Bir bosqichli, bir tomonlamagorizontal kompressorda (7.1a-rasm) porshen 2 silindr 1 da
harakatlanadi. Silindr bir tomonidan so‘rish 3 va uzatish 4 klapanlari o‘rnatilgan qopqoq bilan
yopilgan. Porshen shatun 5 va krivoship 6 bilan bevosita ulangan.
33
7.1-rasm. Oddiy porshenli kompressor:
a-bir silindrli, bir tomonlama harakatlanuvchi; b-bir silindrli, ikki tomonlama harakatlanuvchi; v-ikki
silindrli, bir tomonlama va harakatlanuvchi. 1-silindr; 2-porshen; 3-so‘rish klapani; 4-haydash
klapani; 5-shatun; 6-krivoship; 7-maxovik; 8-kreyskopf.
7.2-rasm. Ikki bosqichli porshenli kompressor:
a-«tandem»; b-«kompaund»; v-differensial porshenli; g-V-simon silindrli. 1-silindr; 2-
porshen; 3-so‘rish klapani; 4-haydash klapani; 5-kreyskopf; 6-shatun; 7-krivoship; 8-maxovik; 9-
sovutkich.
O‘qda esa, krivoshipdan tashqari maxovik 8 o‘rnatilgan. Porshen chapdan o‘ngga
harakatlanganda, silindr ichida, ya‘ni
qopqoq bilan porshen orasida, siyraklanish hosil bo‘ladi.
So‘rish liniyasida bosimlar farqi hosil bo‘lgandan so‘ng, silindrda klapan 3 ochiladi va silindrga gaz
kiradi.
Porshen o‘ngga qarab harakat qilganda esa, so‘rish klapani yopiladi, silindr ichidagi gaz
porshen yordamida, ma‘lum bosim
Do'stlaringiz bilan baham: 
