|
IV BOB. O‟ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA MAVJUD TRANSPORT VOSITALARIGA UMUMIY TAVSIF.
Transport (lotincha transporto — tashiyman) — ijtimoiy moddiy ishlab chiqarish tarmogʻi, yuklarni va yoʻlovchilarni bir joydan ikkinchi joyga eltishni, mamlakat viloyat va tumanlari, korxonalari, xalq xoʻjalik tarmoqlari oʻrtasida, shuningdek, mamlakat ichida ayriboshlash va aloqani taʼminlaydi.
Quyidagi transportlar mavjud: yer usti transport i (transportyil, avtomobil, quvur yoʻllari), suv transporti (dengiz va daryo), havo transporti (aviatsiya).
Vazifasiga koʻra ichki ishlab chiqarish. (sanoat) transportiga vaumumiy foydalaniladigan transportga boʻlinadi. Butransport turlari bilan bir qatorda shaxsiy foydalaniladigan avtotransportlarxam mavjud. Vazifasi xususiyatiga koʻra, transport yoʻlovchilar va yuk tashuvchi transportga boʻlinadi. Ichki ishlab chiqarish. Transporti bevosita moddiy neʼmatlar ishlab chiqarish. Jarayoniga xizmat qiladi va korxona ishlab chiqarish Vositalarining tarkibiy qismi hisoblanadi. Umumiy foydalaniladigan transport (yer usti, suv va havo) ijtimoiy ishlab chiqarish.da muhim sohani tashkil etadi. Umumiy foydalaniladigan transportning moddiy ishlab chiqarish. Tarmogʻi sifatida paydo boʻlishi sanoat toʻntarishi bilan bogʻliq.
O‘zbekiston Respublikasida mavjud turli xildagi transport vositalari
1-jadval
T/r
|
Viloyatlar
|
Jami transport
|
Yuk
transporti
|
Avtobus
|
Yengil transport
|
1.
|
Qoraqalpog‘iston
|
83410
|
6703
|
2951
|
73756
|
2.
|
Andijon
|
153586
|
12755
|
1450
|
139381
|
3.
|
Buxoro
|
174309
|
11073
|
3432
|
159804
|
4.
|
Jizzax
|
51276
|
6212
|
1810
|
43254
|
5.
|
Qashqadaryo
|
147559
|
7508
|
978
|
139073
|
6.
|
Namangan
|
119071
|
4705
|
195
|
114171
|
7.
|
Navoiy
|
72265
|
4294
|
2715
|
65256
|
8.
|
Samarqand
|
276056
|
16975
|
1416
|
257665
|
9.
|
Surxondaryo
|
113400
|
3719
|
1209
|
108472
|
10.
|
Sirdaryo
|
33342
|
3705
|
681
|
28956
|
11.
|
Toshkent
|
186813
|
15035
|
3427
|
168351
|
12.
|
Toshkent shahri
|
309043
|
7275
|
1292
|
300476
|
13.
|
Farg‘ona
|
235923
|
13715
|
1712
|
220496
|
14.
|
Xorazm
|
148522
|
7301
|
1315
|
139906
|
Mamlakatlar oʻrtasida tashqi savdoning oʻsishi dengiz kemachiligining rivojlanishiga turtki berdi. Avtotransport XIX-asrning oxirida paydo boʻldi, XXasrning 20-yillarida qisqa masofaga yuk va yoʻlovchilar tashishni amalga oshirib, temir yoʻl va daryo transport bilan raqobat qila boshladi. Fuqaro havo transporti XX-asrning 1-choragida vujudga keldi.
XX-asrda jahon transporti tizimi juda уuksaldi. Rivojlangan mamlakatlarda transport tizimlarining barcha transport turlari (aqsh, kanada) yoki ayrim transport turlari (G‘arbiy yevropa mamlakatlari, Yaponiya)ning yuksak darajada rivojlanganligi bilan tavsiflanadi.
XX-asr Boshlariga qadar O‘zbekistonda yuk va yoʻlovchilar, asosan, transportyil, otulov transportlarida, tuya, xachir va boshqa yuk tashuvchi hayvonlarda tashilgan. XX-asrning 20-yillaridan avtomobil va xavo transporti, yirik sanoat korxonalari qurilishi bilan sanoat transporti vujudga keldi. 80-yillar oxiriga kelib respublika transportining moddiy texnika bazasi birmuncha yaxshilandi. Sanoat va qishloq xoʻjaligi.da ishlab chiqarish.ning oʻsishi, keng miqyosdagi kapital qurilishi va transport moddiy texnika bazasining yuksalishi bilan yuk va yoʻlovchilar tashish hajmlari ham orta bordi.
Respublika mustakillikka erishganidan keyin transportning xalq xoʻjaligiga va ahrliga xizmat koʻrsatishini tubdan yaxshilash va transportni boshqarish tizimini takomillashtirish maqsadlarida "Oʻzbekiston havo yoʻllari" milliy aviakompaniyasi (1992 yil 28 yanvar), "Oʻzbekiston avtomobil transporti" davlat aksiyadorlik korporatsiyasi (1993 yil 8 yanvar), "Oʻzbekiston temir yoʻllari" davlat aksiyadorlik kompaniyasi (1994 yil 7 noyabr.) va boshqa idoralar tashkil etildi. Mamlakatda transport korxonalari davlat ishtirokidagi aksiyadorlik, ochiq turdagi aksiyadorlik, masʼuliyati cheklangan jamiyatlarga, jamoa korxonalariga aylantirildi. Respublikada avtotransport vositalarining bir qismi (avtobuslar, yuk va yengil mashinalar) jamoa xoʻjaliklari, fuqarolarning mulkiga aylandi.
Oʻzbekiston Respublikasida umumiy foydalaniladigan yuk va yoʻlovchilar tashuvchi transportning barcha turi transporty, avtomobil, aviatsiya, shahar elektr transporti (tramvay, trolleybus, metropoliten), daryo transporti, quvur yoʻllari transporti, shuningdek, umumiy foydalanilmaydigan (sanoat) transporti turlari — transporty, avtomobil, tasmali transport, osma arqon transporti rivoj topgan.
Respublikaning transport tizimi avtomobil yoʻllari, zamonaviy uskunalar bilan jihozlangan temir yoʻl vokzallari, styalari, bekatlari, yuk omborlari, pristanlar, havo flotining yirik aerovokzallari va boshqa infratuzilma boʻlinmalarini qamraydigan xalq xoʻjaligi kompleksini tashkil
Shaharlardagi transport zichligi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
