O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 

---

109 
16.4. Kompton effekti 
 
KOMPTON ARTUR XOLLI 
– (1892-1962)
. Amerikali fizik. 
1914-yilda 
Pristonskiy 
universitetini 
tugatdi. 
1920-
1923, 
1953-1961 
yillarda 
Dj.Vashington universitetining 
professori. 
1945-1953 
universitet rektori, ilmiy ishlari 
atom hamda yadro fizikasi va
kosmik 
nurlar 
fizikasi 
hisoblanadi. 1922 yilda rengen 
nurlarining 
elektrondan 
sochilishi natijasida ularning 
to’lqin 
uzunligining 
o’zgarishini aniqladi va uning 
nazariyasini berdi. 1927 – yilda 
Nobel mukofotining lauriyati. 
Olim 
tomonidan 
rengen 
nurlarining to’la ichki qaytish 
holati 
kuzatildi 
va 
rengen 
nurlarining to’lqin uzunligini 
anilash 
uslubiyatini 
yaratdi. 
1932 – yilda kosmik nurlar 
tarkibida 
zaryadlangan 
zarrachalar borligini aniqladi. 
Yorug’likning kavant nazariyasi Kompton effektida 
yorqin namoyon bo'ladi. Amerikalik fizik Kompton 1923- 
yilda yengil atomli moddalarda monoxromatik rentgen 
nurlarining sochilishini o'rganayotib, sochilgan nurlanish 
tarkibida birlamchi to'lqin uzunlikli nurlanish bilan birga 
kattaroq to'lqin uzunlikli nurlanish borligini aniqladi (16.7-
rasm). Tajribalar 

=

-

farq tushuvchi nurlanishning 
to'lqin uzunligi 

sochuvchi jismga bog’liq bo'lmay, faqat 
sochilish 
burchagi 

ga 
bog’liq 
ekanligini 
ko'rsatdi:
2
sin
2
2





c





bu yerdagi 
