O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti iqtisodiyot fakulteti kadrlar menejmenti yo’nalishi 2-kurs talabasi nazarov Javohirning Statistika fanidan


Мехнат унумдорлигини оширишнинг ижтимоий-иктисодий мохияти



Download 179 Kb.
bet3/8
Sana20.03.2022
Hajmi179 Kb.
#501658
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
Мехнат унумдорлиги javohir

Мехнат унумдорлигини оширишнинг ижтимоий-иктисодий мохияти
Ижтимоий йуналтирилган бозор иктисодиёти шароитида мехнат унумдорлигини муттасил равишда ошириб бориш ута мухим ахамиятга эга булиб, мехнат унумдорлигини ошиши ахоли турмуш даражасини яхшиланишига ва иш хаки микдорларини ошириш имкониятларини кенгайтиради.
Мехнат унумдорлиги канчалик юкори булса, иш сифати зарур даражада булгани холда, мехнат харажатлари канчалик кам булса, мехнат самарадорлиги шунчалик юкори булади. Тадбиркор корхона эгаси учун вакт бирлиги ичида кандай ишлаб чикариш даражасига эришилгани эмас, шу билан бирга у кандай мехнат харажатлари билан таъмин этилгани хам мухимдир. Мехнат харажатлари ходимлар сони ва мехнатга туланган хак харажатлари билан улчанади. Униси хам, буниси хам иш вакти билан улчаниши мумкин. Шунинг учун хам мехнат самарадорлигини тахлил килганда вакт бирлиги ичида сарфланган мехнат харажатлари хам, шу билан бирга унинг тузилиши хисобга олинган холда хам караб чикилади.
Мехнат унумдорлигини хисоблашда куйидагиларни таъминлаш имконини берадиган услубиёт идеал хисобланиши мумкин:

  • корхона ишининг ижтимоий кадриятлар билан богликлиги;

  • ходимга рагбатлантирувчи таъсир курсатиш:

  • мехнат унумдорлигининг умумий ва хусусий курсаткичлари бир улчов билан улчаниши мумкинлиги;

  • мехнат микдори билан сифати уртасидаги богликлик.

Хар кандай махсулот, буюм, хизматда жонли ва буюмлашган мехнат жамланган булади. Бундай жами мехнат туфайли моддий бойликлар яратилади.
Жамият ишлаб чикарувчи кучлари ривожланиб борган сари жонли мехнат моддийлашган мехнатнинг тобора купрок массасини камраб олади. Натижада жами мехнатда моддийлашган мехнатнинг улуши купайиб борган сари жонли мехнатнинг улуши камайиб боради. Бу мехнат унумдорлиги ошганлигининг асосий белгисидир. Ишлаб чикаришнинг такомиллашиб бориши ва фан-техника тараккиёти мехнат унумдорлиги ошишининг асосий шартларидир. Янги технологик жараёнлар, материаллар ва автоматлаштириш воситаларининг жорий этилиши мехнатни механизациялаш даражасининг ортишига олиб келади. Бу курсаткични куйидаги формула билан ифодалаш мумкин:



Бу ерда: Мд- мехнатнинг механизациялаш даражаси, %;


См- механизациялашган мехнат ходимлари сони;
Су- ходимларнинг умумий уртача руйхатдаги сони .
Механизациялашган мехнат ходимлари жумласига уз ишини машиналар ва механизмлар ёрдамида бажарадиган кишилар киритилади.
Мехнатни механизациялаш (автоматлаштириш) даражасининг ортиши моддийлашган мехнат улушининг ошганлиги ва жонли мехнат сарфлашни купайтирмасдан туриб, мехнат унумдорлигини ошириш имкониятларидан далолат беради.
Мехнат унумдорлигининг асоси булган мехнатнинг унумдорлик кучи мехнат унумдорлигининг айнан узи эмас: хакикий мехнат унумдорлиги яна иккита мухим омилга - жонли мехнатнинг энг мухим курсаткичи булган мехнат интенсивлигига (жадаллигига) ва иш вактининг номинал фондидан фойдаланишга хам боглик.
Мехнат жадаллиги (интенсивлиги) - бу, жонли мехнатнинг жиддийлиги ёки мураккаблиги даражаси булиб, иш вакти бирлиги ичида инсон асаб ва мускул кувватининг сарфланиши билан улчанади. Бунда инсон организмига салбий таъсир курсатмайдиган жадаллик ижтимоий нормал жадаллик хисобланади, сарфланган кувват овкатланиш, дам олиш ва хиссий енгилланиш хисобига тулик тикланади.
Хисобга кура, мехнатнинг нормал жадаллиги даражаси текис юзада соатига 4,8 км тезлик билан кетаётган кишининг куч-кувват сарфлашига тенгдир. Нисбатан нормал муайян мехнат жадаллигини ошириш мехнатга хак тулашда тегишли даражада хисобга олишни талаб килади.
Мехнат унумдорлиги мехнат жадаллиги билан бир каторда иш вакти фондидан фойдаланиш даражаси билан хам богликдир.
Иш вактидан фойдаланиш ишланган вактнинг, шу жумладан, ички смена дам олишига ажратилган, тартибга солинган танаффус вактининг мазкур ишлар тури учун белгиланган номинал вакт фондига (иш кунининг иш хафтаси, ойи ва йилнинг соат хисобидаги микдорига) нисбати сифатида аникланади. Бу курсаткичларнинг индекс алокаси куйидаги формула билан ифодаланади:



Бу ерда: - мехнат унумдорлигига мувофик равишда мехнат унумдорлиги кучи, мехнат жадаллиги ва иш вактидан фойдаланиш индекслари.


Агар техника, технология даражаси смена мобайнида 200 бирлик махсулот ишлаб чикариш имконини берган булиб, мехнат жадаллиги ва иш вактидан фойдаланиш индекслари тегишли равишда 0,95 ва 0,9 дан иборат булса, у холда хакикий мехнат унумдорлиги 200 эмас, 171 бирликни (200. 0,95.0,9) ташкил этади.
«Унумдорлик» тушунчаси махсулотни хар кандай харажатларнинг турига ёки барча турларига нисбатини аник курсаткичларда ифодалаш учун кулланилади. Статистик маънода унумдорлик дейилганда, ишлаб чикариш натижаларининг фойдаланиш омиллари сарфларига нисбати тушунилади. Бошкача килиб айтганда, у харажат бирлиги тугри келадиган ишлаб чикарилган махсулот хажмидир. Шунга кура, ишлаб чикариш натижасини унинг барча улчаш мумкин булган омиллари мажмуига нисбатан ёки алохида гурух омилларга нисбатан хисоблаш мумкин.
Шундай омиллар жумласига куйидагилар киради: 1)сарфланган ишлаб чикариш омилларининг микдори ва сифати (сарф самараси); 2)сарфланган омиллар микдорларининг фойдаланилиши даражаси (фойдаланиш самараси); 3)ишлаб чикариш омиллари комбинацияларининг микдори (субституция самараси); 4)техника тараккиёти (техника самараси); 5)ишлаб чикариш жараёни ташкил килиниши (даража самараси); 6)алохида жараёнлар секторларнинг ёки харажатлар ёхуд махсулотнинг умумий микдорида иштирок этиши (таркиб самараси); 7)алохида секторлар ва жараёнлар орасидаги узаро алокалар даражаси ва таркиби (узаро алокодорлик самараси).

Download 179 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish