O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi munira Jo’raqulovna Allayeva, Ziyovuddin Zaynutdinovich Hakimov, Soloy Ro’zimamatovich Ismailov, Salohiddin Djo’rayevich Aminov

15.9Silga qarshi vositalar

Silni medikamentoz davolashda asosiy o‘rinni ximioterapevtik vositalar egallaydi. Ularga quyidagi dori vositalar mansub:

A.Sintetik vositalar: Izonizid Etionamid, Etambutol Protionamid, Natriy para-aminosalitsmlat kislotasi (PASK), Pirazinamid, Bepask, Tioatsetazon
B. Antibiotiklar
Rifampitsin , Sikloserin, Streptomitsin sulfat , Kanamitsin sulfat, Streptomitsinning xlor kalsiyli kompleksi , Florimitsin sulfat

Antimikrob ta'sir spektri bo‘yicha qayd etilgan guruhlar bir-biridan jiddiy ravishda farq qiladilar. Sintetik vositalar faqat sil mikobakteriyasiga ta'sir ko‘rsatadi (ba'zi birikmalar moxov qo‘zg‘atuvchisiga ham ta'sir etadi). Boshqa mikroorganizmga ular ta'sir etmaydilar. Shu bilan bir qatorda silni davolashda qo‘llaniladigan antibiotiklar keng antimikrob ta'sir spektriga egadirlar

_____________________________
¹ Milklarni yallig‘lanishi. Lotinchada gingiva – milk
² Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq qavatining yallig‘lanishi. Grekchada stoma-og‘iz
Silga qarshi vositalar asosan bakteriostatik ta'sir ko‘rsatadi. Ammo ba'zi dori vositalar ma'lum konsentratsiyada bakteriotsid ta'sir etadilar (izoniazid, rifampitsin, streptomitsin).
Sil ximioterapiyasining davomli bo‘lishidan kelib chiqqan holda uning qo‘zg‘atuvchisining dorilarga chidamlilik orttirish muammosi katta ahamiyat kasb etadi. Umuman olganda, sil mikobakteriyasi hamma dori vositalarga chidamlilik orttiradi. Ammo ba'zilari (rifampitsin, streptomitsin)ga tez rivojlanadi, ba'zilariga esa nisbatan sekinroq rivojlanadi (masalan para-aminosalitsilat natriyga).
Chidamlilikni rivojlanishini sekinlashtirish maqsadida odatda 2-3 ta dori vositalarni birgalikda (kombinatsiya) qo‘llashadi. Davolashning avvalida 2-3 ta dori vositani Shunday birga qo‘llashning yana bir zaruriyati Shundan iboratki, kasallikni qo‘zg‘atuvchisining dorilarga bo‘lgan sezgirligi hali noma'lum bo‘ladi va uni aniqlash faqat 1-2 haftadan keyin amalga oshirilishi mumkin.
Shu sabab ximioterapiyani bateriologik tekshirishlar natijasini kutmay boshlab yuboriladi. Odatda bu yaxshi, kerakli natija beradi, chunki sil mikobakteriyasining bir vaqtda 2-3 ta dori vositaga chidamlilik orttirgan shtamlari nisbatan juda kam uchraydi.
Silni dori vositalari bilan davolashning mushqo’llashtiradigan yana bir jihati noxush ta'sirotlarning rivojlanishidir. Ular tabiatiga ko‘ra allergik va noallergik bo‘lishi mumkin.
Bundan tashqari, antibiotiklarni qo‘llaganda superinfeksiya yuzaga kelishi mumkin. Afsuski, ma'lum silga qarshi vositalarni deyarli hammasi noxush ta'sir rivojlantiradilar, faqat ularning yo‘nalishlari va soni bir xil emasligi bilan farqlanadi. Ba'zilari taxdidli bo‘lib (gepatotoksik, nevrotoksik, qon hosil bo‘lishini susayishi, neyrotoksik) dori vositani qo‘llashni to‘xtatishga asos bo‘ladi.
Silga qarshi dori vositalarning qatoriga xos bo‘lgan noxush ta'sirotlari

Guruhlar	Dori vositalar	Noallergik tabiatli noxush ta'sirotlar								Allernik reaksiyalar	Superinfeksiya
		Dispepsiya	MNS ga ta'sir etishi, ruhiy buzilishlar	Nevritlar	Vestibulyar o‘zgarishlar	Eshitishni buzilishi	Ko‘rishni buzilishi	Jigar funksiyasini buzilishi	Buyrak funksiyasining buzilishi
I	Izoniazid		+	+						+
	Rifampitsin	+						+		+	+
II	Streptomitsin			+	+	+			+	+	+
	Etambutol			+			+			+
	Etionamid	+								+
	Kanamitsin					+			+	+	+
	Sikloserin		+							+
III	Para-amino-salitsilat Na	+								+

Silga qarshi vositalarni¹ quyidagi tasnifi taklif etilgan:

I-guruh – eng samarador dori vositalar: izoniazid va rifampitsin.
II-guruh – samaradorligi o‘rtacha dori vositalar: etambutol, streptomitsin, etionamid, pirazinamid, kanamitsin, sikloserin, florimitsin
III-guruh – samaradorligi kamroq dori vositalar: PASK, tioatsetazon
Silga qarshi yangi dori vositalarni izlash davom etmoqda. Masala yuqori faollikka ega va kam zahar, noxush ta'sirotlari bo‘lmagan dori vositalarni yaratishdan iborat. Ularga sil mikobakteriyasining chidamliligini imkoni boricha sekinroq rivojlanishi ahamiyatga ega. Iqtisodiy tomonini ham yodda tutmoq lozim.
_______________________
¹ Silga qarshi vositalarni ilgari asosiy (1-qator) va rezerv (2-qator) dori vositalariga ajratishgan edi. Undan hozirda ham ko‘pincha foydalaniladi. Asosiy dori vositalarga izoniazid, etambutol, streptomitsin va rifampitsin ta'luqlidir. 2-qator dori vositalari sintetik vositalar-PASK, etionamid, pirazinamid, tioatsetazon hamda antibiotiklar sikloserin, kanamitsin, florimitsin mansubdir.

Rezerv dori vositalarning faolligi odatda asosiylarinikiga (izoniazid, etambutol, streptomitsin va rifampitsin) nisbatan kam. Bundan tashqari, ularning ko‘pchiligining zaharliligi yuqori va tez-tez noxush ta'sirotlar rivojlantiradilar. Rezerv dori vositalarni sil mikobakteriyasi asosiy dori vositalarga chidamlilik orttirganda yoki ularni ko‘tara olmaslik holatlarida qo‘llaniladi. Bunday dori vositalarni tabobat olamida keng qo‘llashga imkoniyat - tannarxi arzon bo‘lishidir, chunki ular bilan davolanish ancha davomli bo‘ladi.