|
3. Milliy g‘oyaning shakllanish tarixi va rivojlanishining o‘ziga xos qonuniyatlari, ijtimoiy hayotdagi o‘rni.
Qadim ajdodlarimizning vatanparvarlik e’tiqodini o’rganish va targ’ib etish har bir fuqaro va jamiyat yuksalishi uchun qanchalik muhimligi haqida fikr yuritganda, ma’lum manbalarga tayanmoq lozimdir. Bu borada qadimgi yozma yodgorlilar alohida ahamiyatga ega. Xususan, 1893 yilda daniyalik olim Vilgеlm Tomson va rus olimi V. Radlovlar yodgorliklardagi harflarni o’qidilar. Bu yodgorliklar «tosh bitiklari» dеb ham yuritiladi. Ular Mo’g’uliston, Gеrmaniya, Rossiya, Xitoy, Buyuk Britaniya, Frantsiya, Shvеtsiya, O’zbеkiston, Qozog’iston, Qirg’izistonda saqlanadi. Yodgorliklar asosan VI-VIII asr voqеalarini aks ettiradi. 545 yilda Turk xoqonligi yuzaga kеladi. V-VIII asrgacha hukmronlik qiladi.
MarkaziyOsiyogaarablarningkelishigaqadaryaratilganyozmamanbalari orqali ular milliy goyasinio’rganishdaO’rxunvaEnasoydaryolariyoqasidantopilgantoshbitik-yodgorliklaralohidaahamiyatgaega. Turkiy halqlarning bu adabiy-tarixiy yodgorliklari VI-VIII asrlarga oiddir. Turkiylarda toshbitiklar tarixi uzoq tarixga ega. 1970-yilda Olmaotadan 50 kilometr uzoqlikdagi Esik shaharchasidan topilgan qabrdan O’rxun alifbosidagi harflar bitilgan runiy yozuvdagi toshbitik qo’lga kiritilgan edi. Yozuv qadimgi turk tamg’alarida uchraydigan shakllarga asoslangan bolib, unda quyidagi so’zlar bitilgan: «Xonning o’gli 23 yoshida o’ldi. Issiq elining boshi omon bo’lsin!» Qabr qaysi xonga tegishli ekanligi aniqlanmagan bo’lsa-da, yozuv bundan 2500 yil muqaddam yaratilgani isbotlangan. Demak, runiy yozuvlarning tarixi uzoq, bu yozuvda yaratilgan yozma manba ham shunday qadimiylikka egadir.
Runiy yozuvda bitilgan adabiy tarixiy bitiklar Sibir, Mo’g’ulistonning turli joylaridan, Sharqiy Turkiston, Markaziy Osiyo, Qofqaz, Volga bo’yi, shuningdek, Yevropadan topilsa-da, u tarixda O’rxun-Enasoy yodgorligi nomi bilan yuritiladi. Bu yodgorliklarning topilish tarixi,bitiklarning adabiy-tarixiy qimmati darslik va qo’llanmalarda, filoligiya sohasida bir necha ilmiy tadqiqotlarda o’rganilgan, xolos. Jumladan, N. Mallayevning «O’zbek adabiyoti tarixi» (oliy o’quv yurtlarining til va adabiyot fakultetlari uchun darslik), B. To’xliyevning «O’zbek adabiyoti» (9-sinf uchun darslik), «O’zbek adabiyoti tarixi» (Besh tomlik. 1-tom), A. Qayumovning «Qadimiyat obidalari», mualliflar jamoasi tomonidan tayyorlangan «Qadimiy hikmatlar» va boshqa asarlarda yoritilgan.
Shunga ko’ra O’rxun va Enasoy bitiklari jahon turkiyshunoslari e’tibori qaratilgan nodir yodgorliklardandir. Qadimgi turkiy yozuvlarni o’qigan birinchi kishi daniyalik professor V. Tomsondir. Shundan so’ng R.Radlov, S.Ye. Malov, S.G.Klyashtomiy, I.V.Stebleva, H. O’rxun, T.Tekin, Najib Osim, G.Aydarov, O’zbek olimlaridan A.Rustamov, O’. Abdurahmonov, N. Rahmonovlar o’rganishgan. Bitiklar qadimgi turkiy tildan hozirgi o’zbek tiliga ham o’girilgan. Bu jihatdan A.P.Qayumov, O’. Abdurahmonov, A. Rustamovlarning xizmatlari salmoqlidir.
Toshbitiklarturkiyxalqlartarixidafavquloddagiyozmaadabiyot emas. Ular qadimgi turkiy xalqlar og’zaki ijodining mantiqan davomi, o’zidan avvalgi manbaning mazmuni, ruhi, g’oyasini rivojlantirgan yangi shaklidir. Toshbitiklardagi arxaik tasvirlar shundan dalolat beradi. I.V.Stebleva, RRahmonov va boshqa olimlar toshbitiklarning bunday xususiyatlarini asoslab berganlar. Toshbitiklar qadimgi turkiy xalqlar ogzaki ijodining davomi sifatida yuzaga kelganligining asoslari mavjud.
Insoniyatning ko‘p asrlik tarixi shundan dalolat beradiki, bu dunyoda o‘zining milliy davlatini qurishga azmu qaror qilgan har qaysi xalq yuksak vazifalarni amalga oshirish, shu yo‘lda odamlarni birlashtirish va safarbar qilish, ularning qalbida ishonch uyg‘otish, eski ijtimoiy tuzumdan mutlaqo yangi tuzumga o‘tishda o‘ziga qo‘shimcha kuch- quwat va madad topishda umumiy, yagona maqsad va orzu-intilish ifodasi bolgan milliy g‘oyani tayanch va suyanch deb biladi.
Milliy g‘oya deganda, ajdodlardan avlodlarga o‘tib, asrlar davomida e’zozlab kelinayotgan, shu yurtda yashayotgan har bir inson va butun xalq- ning qalbida chuqur ildiz otib, uning ma’naviy ehtiyo- ji va hayot talabiga aylanib ketgan, ta’bir joiz bo‘lsa, har qaysi millatning eng ezgu orzu-intilish va umid- maqsadlarini o‘zimizga tasawur qiladigan boMsak, o‘ylaymanki, bunday keng ma’noli tushunchaning mazmun-mohiyatini ifoda qilgan boMamiz.
Istiqlolimizni qo‘lga kiritgan ilk kunlardan boshlab, biz milliy g‘oyamizning eng asosiy tushuncha
va tamoyillarini belgilab olish va ishlab chiqishga harakat qildik. Shu maqsadda ijtimoiy fanlar soha- sidagi yetakchi olimlar, siyosatshunos va iqtisod- chilar, ijodkor ziyolilar, keng jamoatchiligimiz e’tiborini ana shu muhim masalaga qaratdik. Xalqimizning asriy orzusi, ko‘zlagan yuksak maqsadlarimizga yetishning asosiy omili — awalambor mustaqillikni asrab-avaylash, uni yanada mustah- kamlash bilan bog‘liq ekanidan kelib chiqqan holda, milliy g‘oyamizning ma’no-mazmunini ham ana shunday mezonlar negizida belgilashni vazifa qilib qo‘ydik va bu borada bir qancha e’tiborga loyiq ishlarni amalga oshirdik.
Ayni paytda hozirgi murakkab va tahlikali zamon talablari, jamiyatimizni yangilash, mamlakatimizni modemizatsiya qilish bilan bog‘liq maqsadlarimizga uyg‘un va hamohang ravishda hayotning o‘zi oldimizga yangi-yangi vazifalarni qo‘ymoqda.
Tabiiyki, milliy g‘oyamiz shu yurtda yashayotgan barcha odamlarning olijanob niyatlarini, hayotiy manfaatlarini mujassam etadigan yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq farovonligi degan yuksak tushunchalarni o‘z ichiga oladi.
Butun insoniyat tarixi, xalqimizning necha ming yillik o‘tmishi achchiq saboq va xulosalar asosida bir haqiqatni isbotlab bermoqda. Ya’ni, biz barqaror taraqqiyot va farovon hayotga erishish yo‘lida o‘z oldimizga qanday reja va dasturlami qo‘ymay-
lik, barcha olijanob orzu-intilishlarimizni amalga oshirishning yagona sharti va garovi — bu tinchlik va osoyishtalikdir. Bejiz emaski, yurtimizdagi qaysi xo- nadonga kirmang, qanday yig‘in yoki ma’raka bo‘l- masin, fotihaga qoi ochilganda, yosh-u qari, erkagu ayol - barchamiz Yaratgandan tinchlik va osoyishtalikni so‘rab duo qilamiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
