O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Astrolyabiya bilan ishlash.
Astrolyabiya (usturlab) gorizontal 
burchaklarni o‗lchash uchun ishlatiladigan asbob (14-rasm). 
Astrolyabiya asosan maktablarda yo‗nalishlarning azimut bur-
chaklarini, rumblarini va ikki yo‗nalish orasidagi burchaklarni 
aniqlashda ishlatiladi. Astrolyabiya 360° ga bo‗lingan limb (7) 
doirasidan, yo‗nalishini aniqlovchi alidada (2) (unda ham ko‗z va 
 
13-rasm.

---

35 
predmet dioptirlari bor) va alidada 
ustiga o‗rnatilgan kompasdan (3)
 
tu-
zilgan. Alidadagi dioptir ishlatil-
magan vaqtda kompas ustiga bukib 
qo‗yiladi. Limb doirasini gorizontal 
holatga keltirish uchun gorizontal 
adilak (4) o‗rnatiladi. Astrolyabiya 
dalada shtativ ustiga o‗rnatiladi, as-
bobni markazlashtirish uchun quyi-
dagi ishlar bajariladi: astrolyabiya 
bilan joyda yo‗nalishlar azimutini va 
ichki burchaklarini o‗lchashda asbob 
belgilangan joyga o‗rnatilib adilak 
yordamida limb gorizontal holatga 
keltiriladi, astrolyabiya shovun yordamida markazlashtiriladi, asbob 
orientirlanadi, buning uchun kompas strelkasining shimoliy uchi 
limb doirasidagi 0° ni, janub uchi 180° ni ko‗rsatadigan holga kel-
tiriladi. Bu ishlar bajarilgandan so‗ng alidadaning ko‗z dioptiridan 
qarab predmet dioptiri yo‗nalishiga o‗rnatilgan vexaga yo‗nal-
tiriladi. Bunda predmet dioptirining o‗rtasidan o‗tkazilgan ip vexaga 
to‗g‗ri kelishi kerak. Shundan keyin limbdagi 0
0
yo‗nalishidan 
belgilangan yo‗nalishgacha bo‗lgan gorizontal burchak hisoblanadi 
va bu burchak joyda yo‗nalishning magnit azimuti bo‗ladi. Astro-
lyabiya yordamida joyda ichki burchaklar, ya‘ni bir nuqtadan 
chiqqan ikki yo‗nalishning gorizontal proyeksiyalari orasidagi 
burchaklar ham o‗lchanadi.