О‘zbekiston Respublikasi Oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Maxsus sirtqi bо‘lim

6 – topshiriq: O’z kasbiy faoliyati tajribalari asosida biron bir mavzu 

bo’yicha 

ekologik badiiy ko’rinish rejasini ishlab chiqish va topshiriqlar bo’yicha 

yakuniy xulosalar 

tayyorlash (maksimall 10 ball). 

SANOAТ KORХONALARI RIVOJLANGAN SHAHARLARNING 

IFLOSLANISHI VA 

EKOLOGIK HOLAТGA SALBIY ТA’SIRI 

Kalit so’zlar. Shahar, urbanizatsiya, shaharsozlik, taraqqiyot, landshaft, muhit, 

xususiyat,jarayon, ishlab chiqarish, modda, zavod, infrastruktura, kommunikatsiya, 

chiqindi, aholi,ko’kalamzorlashtirish, obodonlashtirish. Shaharlarning vujudga 

kelishi ibtidoiy tuzumdanquldorlikka o’tish davriga to’g’ri keladi. Asrimizdan III-I 

ming yilllar oldin Iroq, Misr, Suriya,O’rta Osiyo, Hindiston, Хitoyda paydo 

bo’lgan shaharlar kichik bo’lib, ularda faqat 20-30 mingkishi yashagan. Bu 

shaharlarning tabiiy muhitga ta’siri ham kam edi. Asta-sekin shaharlaryiriklashib, 

ularda yashaydigan odamlar soni 1800 yilga jami aholining 4,7% ini tashkil 

qilganbo’lsa, 1987 yilda bu son jami aholining deyarli 1/3 qismini tashkil etdi. 

YuNESKO ningma’lumotiga qaraganda 2010 yilga borib dunyo aholisining soni 

6,5 mlrddan oshib ketadi vauning yarmi shaharlarda yashaydi. Sanoati taraqqiy 

etgan davlatlarda, shaharlar maydoniumumiy hududning 1/10 qismini ishg’ol 

---

qiladi. Shaharlar kattalashgan sari, ularning muhitgabo’lgan salbiy ta’siri ham 

oshib boradi.Shahar ichida havo harorati aksariyat 1-4°S, chang 10marta, gaz 

miqdori 5-25 marta ko’p bo’lib, shamol tezligi 10-40%, nisbiy namlik 2-8%, 

quyoshradiatsiyasi 5-30%, qor 5% dan kam bo’ladi. 107 Moskva shahri hududi 

maydonidanchiqayotgan harorat va gazning tarqalish kengligi 50-60 km gacha 

boradi. Shahar havosi isib,chang gaz bilan birga hatto 100-300 m balandlikka 

ko’tariladi. Lekin shamol. tezligi 7-9 m/s gayetishi hisobiga tarqalib, shahar havosi 

tabiiy tozalanib turadi. Mamlakatimizdagiavtomashinalar har yili havoga 2 mln. 

tonnadan ortiq zaharli modda chiqaradilar. Bu esa kishiboshiga 100 kg dan to’g’ri 

keladi, shaharlarda bu raqam bir necha marta ortikdir. Masalan,Тoshkent 

shahridagi transport vositalari yiliga 36 ming t. dan ortiq turli gazlarni 

havogatarqatadi. U jon boshiga taxminan 180 kg dan to’g’ri kelib, uning tarkibida 

100 xildan ortiqzaxarli moddalar bor. Keyingi yillarda havoning ifloslanishini 

kamaytirish maqsadidamashinalarda zararli chiqindilari kam bo’lgan yoqilg’ilar 

(tozalangan benzin, gaz) ishlatilaboshlandi. Shaharlardagi shovqin ham inson 

salomatligiga salbiy ta’sir etadi. Eshitayotganshovqinlarimiz A shkalasi bo’yicha 

detsiballda (dB) o’lchanadi. Sanitariya qoidasiga muvofiqxona ichidagi shovqin 

30-40 dB, mavzelarda 45-55 dB bo’lmog’i lozim. Shovqinning 60-80% imashina 

harakati bilan bog’liq bo’lib, serqatnov yo’llarda 80-90 dB gacha, yuk 

mashinalaridantarqalgan shovqin esa 105 dB gacha boradi. Shovqin 90 dB dan 

oshsa, asab va eshitishorganlariga salbiy ta’sir etadi, 130 dB dan oshganda kishilar 

organizmida keskin o’zgarishlarro’y beradi, 180 dB dan oshganda to’qimalar 

parchalanib, o’lish ro’y berishi mumkin. Shaharhavosini tozalash va shovqinni 

pasaytirishda daraxtlarning ahamiyati nihoyatda katta. Ularchangni ushlab, zararli 

gazlarni yutib, toza kislorod ajratib muhitni sog’lomlashtiradi, ko’cha 

vahiyobonlarning ko’rkiga ko’rk qo’shadi. Faqat bu ishlarni bajarishda har bir 

o’simlikni alohidayaxshi o’rgangan o’simlikshunoslar o’z bilimlarini (shahar 

obodonlashtirish bo’limi va ekologlarbilan birga) muhitni sog’lomlashtirishda 

omilkorlik bilan foydalanilishlari zarur. Aholisi 500ming dan ortiq bo’lgan 

shaharlarda aholi jon boshiga 24 m2 ko’katzor to’g’ri kelishi kerak. Sifatli 

daraxtzorlarning ko’paytirilishi muhitni yaxshilaydi.