O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

real
(
lot.
realis 
moddiy
) tabiiy resurslar
ni, hozirgi paytda ayrim 
texnik yoki texnologik sabablargaga ko‘ra foydalanilmayotgan 
resurslar esa 
potensial (
lot. 
potentia
kuch, quvvat
) resusla
rni 
hosil qiladi. Dengiz suvlari, ulardagi kimyoviy moddalar, 
atmosferadagi kimyoviy unsurlar
 
potensial tabiiy resuslar 
bo‘lib, ular texnologik jarayonlarning takommilashmaganligi 
sababli hozirgi paytda ishlab chiqarishda foydalanilmaydi. 
Potentsial tabiiy resurslar zahiradagi tabiiy resurslarni va 
muayyan darajada tabiiy sharoitlarni tashkil etadi.
Real va potentsial resurslar orasidagi “chegara” fan va 
texnika taraqqiyotiga bog‘liq holda yo‘qolib boradi, ya’ni 
potensial resurslarning katta qismi real resurslarga aylanadi. 
Masalan, toshkumir va neft zahiralari ibtidoiy odamlarga ham 
ma’lum bo‘lgan, ammo ular o‘rta asrlarda ham potentsial 
resurslar bo‘lib qolavergan. Hozirgi paytda transport vositalari 
borishi qiyin bo‘lgan (aniqrog‘i qimmatga tushadigan) tog‘li 
hududlarda, cho‘llarning ichki qismlarda mavjud bo‘lgan 
mineral resurslar, tayga va tropik o‘rmonlar tarqalgan o‘lkalarning 
tabiiy resurslari potentsial sajiyaga ega. 
Tabiiy resurslardan foydalanish darajasi va shakllari ishlab 
chiqarish kuchlarining rivojlanishiga va fan - texnika taraqqiyotiga 
mos holda va, shuningdek, insonning tabiiy resurslarning ma’lum 
turlariga bo‘lgan ehtiyojining ortib borishiga, ishlab chiqarishdagi 
texnologiyaning takomillashuviga bog‘liq holda o‘zgaradi, 
potensial resurslar real resurslarga aylanadi . 
Tabiiy resurslarni tasnif qilishga N.F. Reymers (1978) 
batamom yangi tamoyilga asoslangan holda yondoshgan. Uning 
tasnifi funktsional va tabiiy-ekologik tasniflarning o‘ziga xos 
quramasidan iborat bo‘lib, tabiiy resurslarni tasnif qilishda 
«integral resurs» konsepsiyasini asos qilib oladi. Integral resurs - 
tabiiy resularning barcha aniq (moddiy, energetik va axborot) 
turlarining jamiyat hayoti omillarining moddiy va mehnat 
resurslari bilan birgalikdagi tizimli majmuasidir (Reymers, 1990). 
«Integral resursga» kiradigan 70 ga yaqin komponent integral va 
majmuali birikmalarni hosil qiladi.
 
 
1 - jadval.
 Tabiiy resurslarning tabiiy - ekologik tasnifi 
 
Geosferalar 
Tabiiy resurslar 
 
Tugamaydigan 
Tugaydigan 
 
Tiklanadigan 
Tiklanmaydigan 
 
Atmosfera 
Havo (iqlim) 
Hidrosfera 
Suv 
Litosfera 
Yer (tuproq) 
Mineral 
(foydali 
qazilmalar) 
Biosfera 
Biologik
(o‘simliklar, 
hayvonot 
dunyosi) 
62 
63