O`zbekiston rеspublikаsi оliy vа o‘rtа mаxsus tа`lim vаzirligi qаrshi dаvlаt univеrsitеti

Pauzalar

Musiqa tovushi yangrashining vaqtincha to‗xtalishi pauza deyiladi. Nazariy hamda amaliy jihatdan tovush cho‗zimlari qanday o‗lchansa, pauzalar davomiyligi ham shunday o‗lchanadi:

35
Butun pauzaning yozilishi:

Yarim pauzaning yozilishi:

Chorak pauzaning yozilishi:

Sakkiztalik pauzaning yozilishi:

O‗n oltitalik pauzaning yozilishi:

O‗ttiz ikkitalik pauzaning yozilishi:

Pauzalarni uzaytirishda notalarda qo‗llaniladigan nuqtalardan foydalaniladi.

Nuqtalarning ahamiyati bunda avvalgidek qoladi.

Musiqa amaliyotida uchraydigan qo‗sh tovushlar va akkordlar (birdaniga chalinadigan bir nechta tovushlar) ko‗pincha bitta tayoqcha bilan yoziladi. Fortepiano musiqasi esa kamdan-kam hollarda to‗rt nota yo‗lida, ba‘zan esa uch nota yo‗lida yoziladi. Arfa va organ asboblari uchun yoziladigan notalarda maxsus qavs qo‗llaniladi.

Yakka ovoz yoki yakka soz va fortepiano uchun mo‗ljallangan asarlar uch nota yo‗lida yoziladi. Fortepiano ishtirok etmaydigan xilma-xil tarkibli ansambllar va orkestr uchun musiqa yozilganda, barcha nota yo‗llarini birlashtiruvchi to‗g‗ri qavs qo‗llaniladi. To‗rt ovozli xor musiqasi alohida-alohida (bolalar, xotin - qizlar, erkaklar xori) va aralash tarkibli xor musiqasi ikki yoki to‗rt nota yo‗lida yoziladi.

Xilma-xil ansambllar, orkestrlar, xor, va torli kamer ansambllari (masalan kvartet) mo‗ljallangan musiqa yozish

36
Nota yozuvini qisqartirish belgilari. Nota yozishda uni soddalashtirish va qisqartirish uchun qator belgilar qo‗llaniladi:

1. 
   nota o‗qilishini murakkablashtiradigan qo‗shimcha chiziqlarni ko‗paytirmaslik maqsadida musiqa asarlarining ma‘lum qismida bir oktava yuqoriga yoki pastga
   

ko‗chirish belgisi qo‗yiladi.

Bir oktava yuqori yoki pastga ko‗chirilishi nuqtali (punktir) chiziq tugagan joygacha davom etadi;

2. 
   qaytarish belgisi – repriza, asarning ma‘lum bir qismini yoki uni boshdan
   

oxirigacha qaytarish uchun qo‗yiladi.

Agar qaytariladigan qismning yoki butun asarning tugallanish qismi o‗zgaradigan bo‗lsa, o‗zgaruvchi taktlar ustiga kvadrat qavslar qo‗yiladi. Qavsdan keyin qaytariladigan taktlar yoziladi va ular ustiga ham kvadrat qavs qo‗yiladi. Qavs ustiga 1 va 2 raqamlari yoziladi.

Raqamlar - birinchi vol‘ta, ya‘ni birinchi marta va ikkinchi marta qaytarilishini bildiradi:

5. 
   agar asar uch qismli shaklda yoziladigan bo‗lsa, u vaqtda uchinchi qism qayta yozilmaydi va ikkinchi qismdan keyin: da capo al fine – ya‘ni «boshdan oxiri
   

37

so‗zigacha» deb, birinchi qism oxirida esa – fine (ohiri) so‗zi yoziladi. Birinchi qism eng boshidan qaytarilmasa, qaytarish boshlanadigan takt ustiga segno belgisi qo‗yiladi, ikkinchi qism oxirida esa: Dal segno al fine – ya‘ni «segno belgisidan to oxirigacha» - deb yoziladi.

7. 
   ma‘lum taktni bir yoki bir necha marta takrorlash lozim bo‗lsa quyidagi belgi yoziladi.
   

4. 
   biror kuy tuzilmasini bir takt orasida bir marta yoki bir necha marta takrorlash kerak bo‗lsa, u qaytadan yozilmasdan, qovurg‗achalari cho‗zimiga teng keladigan chiziqlar bilan almashtiriladi.
   

Musiqiy nazariy bilimlarni o‗quvchilar musiqa madaniyati darslari orqali o‗zlashtiradi. Musiqiy nazariy bilimlarning o‗quvchi tomonidan o‗zlashtirilishi esa o‗qituvchi tomonidan musiqa darslari jarayonida o‗quvchilarga musiqa nazariyasiga oid tushunchalarni o‗rgatish yuzasidan qo‗llangan shakl va usullariga bog‗liyq. Bu borada keyingi bobda fikr yuritamiz

38

35.