|
t
t
H
+
=
bu yerda α-chiziqli kengayish koeffitsiyenti;
t
1
-qizdirilgan tomon temperaturasi;
t
2
-teskari tomon temperaturasi (
t
1
›
t
2
);
N-
o‘lcham parametrlari.
Mahalliy qizdirish atsetilen-kislorodli alangada o‘tkaziladi. Yondirgich uchi
o‘lchami talab etilgan payvandlash uchun material qalinligiga teng bo‘lgan miqdor
tanlanadi. Po‘lat detallarni to‘g‘rilashda me’yoriy temperatura 500-850
0
S ni tashkil
etadi. Mahalliy qizdirishgacha temperatura yetganda qizdirish sekin-asta
to‘xtatiladi.
b
v
68
Metallarni plastik qayta tiklash usuli bilan tiklash
Bu usullarga cho‘ktirish, siqish, kengaytirish, bosib kirgizish, tortish,
cho‘zish, to‘g‘rilash, g‘ildiratish (nakatkalash) kiradi.
Detallarning o‘lchamlari detalning ishda qatnashmaydigan qismidagi
metalning bir qismini yeyilgan sirtiga surib keltirish yo‘li bilan tiklanadi. Maxsus
moslamalar va shtamplar tayyorlash zarurligi tufayli ta‘mirlashning bu usullarining
ko‘pchiligini asosan bir turdagi detallarni tiklashda qo‘llash iqtisodiy jihatdan
maqsadga muvofiqdir. Ta‘mirlash jarayonlari kam uglerodli po‘latlardan, rangli
metallar va qotishmalardan ishlangan detallar uchun ularni suyuqlanish
temperaturasining 0,7-0,9 qismigacha qizdirib bajariladi.
Cho‘ktirish - (11.2,a-rasm) detal balandligini kamaytirish hisobga yaxlit
detallarning tashqi diametrini kattalashtirish yoki ichi bo‘sh detallarni ichki
diametrini kamaytirish uchun qo‘llaniladi. Bu usul bilan tashqi va ichki diametri
bo‘yicha yeyilgan detallar, vallar va o‘qlar sapfalari, tishli g‘ildiraklarning tishlari
va sirti tashqi diametri bo‘yicha 1% atrofida yeyilgan boshqa detallar tiklanadi.
Cho‘ktirilganda detalning diametri yeyilish kattaligiga navbatdagi mexanik ishlov
berish uchun qoldiriladigan quyim qiymati qo‘shilgan kattalikkacha o‘zgaradi.
Cho‘ktirishda deformatsiya yo‘nalishi δ tashqi kuch R yo‘nalishiga mos
bo‘lishi kerak. Cho‘ktirishda hosil bo‘lgan r detalning diametri (d) va uning
uzunligi (h) nisbati, shu bilan birgalikda shu detal materialining oquvchanlik
chegarasi σ
o
miqdori orqali anqlanadi.
r ning miqdori yaqinlashtirilgan tenglikdan hisoblanadi:
)
6
1
1
(
h
d
р
о
+
=
Cho‘ktirilgandan so‘ng tiklanayotgan detal diametri
o
Т
h
h
d
d
=
Tiklanayotgan
detalni
cho‘ktirish
uchun
zarur
bo‘lgan
umumiy
deformatsiya-lovchi kuch quyidagi tenglikdan aniqlanadi:
R=rπd
2
/4
69
Siqish -
(11.2,b-rasm) ichi bo‘sh detallarning tashqi diametrini
kichiklashtirish uchun qo‘llaniladi. Bu usul bilan rangli metallardan ishlangan
vtulkalar, richaglarning silliq yoki shlisali teshikli g‘altaklari, gidronasoslar
korpuslari, rolikli podshipniklarning separatorlari va boshqalar tiklanadi.
Siqilgandan keyin detal tashqi diametri bo‘yicha kattalashtiriladi (masalan,
elektrolitik usul bilan), ichki diametri bo‘yicha esa talab etilgan o‘lchamgacha
razvertkalanadi.
Tiklanayotgan detal ichida hosil qilish zarur bo‘lgan bosim quyidagi
tenglikdan aniqlanadi:
r=1,1σ
0
lnR/r
bu yerda R va r tiklanayotgan detalning tashqi va ichki diametri.
Kengaytirish -
(11.2, v-rasm) detallarning ichki diametrini kattalashti-rish
hisobiga tashqi diametrini kattalashtirish uchun qo‘llaniladi. Bu usul bilan
barmoqlar, vtulkalar (shu jumladan, shlisali vtulkalar ham), ichi bo‘sh vallar va
boshqa detallar tiklanadi. Detallar ko‘pincha sovuq holatdaligida kengaytiriladi,
toblangan detallar esa bundan oldin bo‘shatiladi yoki kuydirib yumshatiladi.
Puanson o‘rniga ba‘zan zarur tashqi diametrli po‘lat shariklardan foydalaniladi.
Detal tashqi diametri bo‘yicha siqilgandan keyin odatda unga mexanik ishlov
beriladi.
Bosib kirgizish - (11.2, g-rasm) detalning ish bajarmaydigan qismi metalni
qayta taqsimlab detallarning yeyilgan qismi o‘lchamini kattalashtirish uchun
qo‘llaniladi. Bu usul bilan shlisalar, tishli g‘ildiraklar tishlari, shar barmoqlari va
boshqalarning yeyilgan yon sirtlari tiklanadi. To‘plangan detallar oldin bo‘shatib
olinadi. Bosib kirgizishdan so‘ng detalning tiklangan sirtlariga mexanik, termik
ishlov beriladi va jivirlanadi.
Bosib kirgizish uchun puansonlar ishlatiladi. Puanson tiklanayotgan detal
shaklini aniqlaydi.
Umumiy hol uchun umumiy deformatsiyalovchi kuch quyidagi tenglik bilan
hisoblanadi:
70
)
(
4
2
2
d
D
сF
Р
−
=
=
bu yerda F – puansonning tayanch halqasi maydoni;
σ
τ
- tiklanayotgan materialning oquvchanlik chegarasi;
s-2γ burchakka bog‘liq koeffitsiyent.
Agar 2
= 30
0
bo‘lsa s =1,84
2
= 45
0
bo‘lsa s = 2,3
2
= 60
0
bo‘lsa s = 2,6
2
= 90
0
bo‘lsa s = 3,32
2
= 120
0
bo‘lsa s = 4
G‘ildiratish (nakatkalash)
- (11.2 d,ye-rasm) – bu jarayonda po‘lat rolikni
bosib kirgizish yo‘li bilan metalni plastik siljitish hisoblanadi. Bu jarayonda
yeyilgan val va riflyali yuzalarga ishlov berish uchun qo‘llaniladi.
a b v
g d e
11.2-rasm. Metallarni plastik qayta tiklash usuli bilan tiklash;
a-cho‘ktirish; b-siqish; v- kengaytirish; g- bosib kirgizish;
d, e- g‘ildiratish (nakatkalash).
G‘ildiratish kuchi quyidagi tenglik bilan hisoblanadi:
i
r
r
i
d
D
D
E
р
ld
Р
+
=
3
2
2
71
bu yerda r=3σ
0
– bosim (σ
0
–oquvchanlik chegarasi);
l –
reja profili bilan detalning tegib turgan yuzasi uzunligi;
d
i
-profilning ichki diametri;
E-detal metalining bikrlik moduli
D
r
- rolikning tashqi diametri.
Nosoz detallarni halqalash
Halqalash - tarmoq mashinalarini nosoz detallarini katta guruhini tiklashning
keng tarqalgan usullaridan biri hisoblanadi.
Halqalash jarayoni maqsadi shundaki, detalning nosoz joyiga u yoki bu
shaklda halqa (vtulka) ko‘rinishida qo‘shimcha detalni qotiradi. Bu element
yeyilgan yuzani o‘stirish holati uchun (11.3,a,b,v,e-k rasm), boshqasi detalning
singan joyini ulash uchun (11.3, g-rasm) , uchinchisi – darz ketgan detalni siqish
uchun (11.3,d-rasm) mo‘ljallangan.
Tiklanayotgan detalda halqaning joylashish joyi bo‘yicha halqalashni tashqi
(11.3,a-d-rasm) va ichki (11.3,e-k-rasm) halqalashga bo‘lish mumkin.
11.3-rasm. Detallarni ta‘mirlashda halqalash;
a-d-tashqi , e-k-ichki.
Nosoz detalning konstruksiyasi va nosozlik ko‘rinishi bo‘yicha butun va
yig‘ma halqalar qo‘llaniladi (11.3,b-rasm, yarim halqa ko‘rinishida). Katta
Do'stlaringiz bilan baham: | 
