O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mаxsus tа`lim vаzirligi tоshkеnt to’qimаchilik vа еngil sаnоаt instituti

1-chizma. Yuqori foyda olishning uch sharti
Harajat
– bu mahsulotni ishlab chiqarish va uni sotish hamda ish haqi
to'lashga sarflanadigan mablag’lar yig’indisidir. Harajat tarkibiga:
- mahsulot (xizmat) tannarxi;
- ma'muriy harajatlar;
- ijara va foiz to'lovlari;
- ish haqi;
- soliqlar kiradi.
Bozor iqtisodiyotida tanlash qoidasi yanada jiddiylashtiriladi. Zero, ishlab
chiqarish (xizmat) uchun resurslar to’g’ri tanlangandagina va ulardan samarali
foydalangandagina harajatlar yuqori foyda keltirishi mumkin.
Naf
– bu mahsulot (xizmat)ning iste'molchilarga qanchalik ijobiy natija
keltirishidir. Haridor harid qobiliyati doirasida eng nafli molni tanlashga intiladi.
Shundagina u qoniqadi. Ammo tovarning nafliligi qancha yuqori bo'lsa, uning
narxi ham shuncha baland bo'ladi. Bu esa, o'z navbatida haridorning sotib olish
qobiliyatini pasaytiradi.
Baho
– bu tovar va xizmatlarning pulda ifodalangan qiymatidir. Baho ikkita
asosiy vazifani bajaradi:
- resurslar iste'molini cheklash imkonini beradi;
- ishlab chiqarish uchun turtki bo'lib xizmat qiladi.
Fоydа

---

5
Ma’lumki, biror ashyo (resurs yoki tovar) qancha kamyob bo'lsa, uning
narxi shuncha baland va binobarin, uni sotib olmoqchi bo'lganlar shuncha kam
bo'ladi. Iqtisodchilar buni
narxning cheklovchilik samarasi
deb ataydilar.
Narxning oshishi ishlab chiqaruvchilar safining kengayishiga, narxning
tushishi esa ishlab chiqaruvchilarning kamayishiga, ularning bir qismini bozordan
bezdirishga olib keladi. Iqtisodchilar bunday ta'sirni narxning ishlab chiqarishga
turtki vazifasi deb ataydilar.
Foydaga ta'sir etuvchi bu uch unsurning mohiyatini anglagan
boshqaruvchigina tanlovni to'g’ri amalga oshirishi va oqil qarorni qabul qila olishi
mumkin. Boshqarish san'ati va mahorati, ya'ni menejment, shundagina namoyon
bo'lishi, pirovardda esa yuqori foyda olishga erishilishi mumkin. Shunday qilib,
sodda qilib aytganda: