O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti I. S. Xotamov, M. K. Olimov

1.3. Fikrlashni takomillashtirish (inson ongi va ong ostining 
shakllanishi) 
Xo’sh, agar tanqidiy fikrlash juda foydali bo’lsa, uni qanday qilib 
oshirishimiz mumkin? Shubhasiz, biz hammamiz biron bir darajada 
tanqidiy fikr yuritishga qodirmiz, aks holda biz juda uzoq yashay 
olmaymiz. Ammo har doim yaxshilanish uchun imkoniyat bor. Yugurish 
kabi tabiiy mahoratga ega bo’lsa ham, mutaxassis bilan mashg’ulotlar 

---

14 
nafas olish hamda holatimizni yaxshilaydi va hatto yaxshiroq 
yugurishimizga yordam beradi. Fikrlash – bu barchamiz bajaradigan va 
oddiy narsa, ammo haqiqat shundaki, hatto oddiy aqlli odamlar ham 
ba’zan qaysar va xolis bo’lishlari mumkin. Psixologiya tadqiqotlari shuni 
ko’rsatadiki, odamlar fikr yuritishda juda ko’p xatolarga yo’l qo’yishadi - 
ular o’zlarining qobiliyatlarini ortiqcha baholaydilar, o’zlarining 
qarashlarini tasdiqlash uchun dunyoni talqin qiladilar va noto’g’ri 
joylardan sabablar va omillarni qidiradilar. Tanqidiy fikrlashni o’rganib, 
biz bunday xatolarga yo’l qo’ymasligimiz mumkin. Biz tanqidiy fikrlashni 
o’rganish orqali boshqa odamlarga ham yordam bera olamiz. Ba’zan bizda 
tortishuv noto’g’ri degan fikr paydo bo’ladi, ammo nima uchun ekstremal 
ekanligini bilmaymiz. Tanqidiy fikrlash bizga nima noto’g’ri ekanligini 
tushuntirish uchun tushunchalar va so’z boyligini beradi. Bu tushunishni 
va yanada samarali muhokamalarni rag’batlantiradi. 
Yaxshi tanqidiy fikrlash bu bilim qobiliyatidir. Umuman olganda, 
mahoratni rivojlantirish uchun uchta shart – nazariyani o’rganish, qasddan 
amaliyot va to’g’ri munosabatni qabul qilish kerak. Nazariya deganda biz 
mahoratga ega bo’lishimiz uchun bilishimiz kerak bo’lgan qoidalar va 
faktlarni nazarda tutamiz. Masalan, o’yin qoidalarini bilmasdan yaxshi 
basketbolchi 
bo’la 
olmaydi, 
ya’ni 
basketbolda 
tepishga 
yo’l 
qo’yilmasligini bilib turib nafaqat yaxshi o’ynab bo’lmaydi, balki umuman 
o’ynashni iloji yo’q. Xuddi shunday, tanqidiy fikrlash ma’lum bir mantiqni 
bilishni talab qiladi. Biroq, nazariyani bilish uni qo’llashga qodir emas. Siz 
velosipedda yurganingizda velosipedni muvozanatlashingiz kerakligini 
nazariy jihatdan bilishingiz mumkin, ammo bu siz uni amalga 
oshirishingiz mumkin degani emas. Bu yerda amaliyot paydo bo’ladi, 

---

15 
chunki u sizning nazariy bilimlaringizni haqiqiy qobiliyatga aylantiradi. 
Biroq, sizning munosabatingiz sizning amaliyotingiz samarali va barqaror 
bo’ladimi yoki bo’lmaydimi katta farq qiladi. Agar siz pianino chalishni 
yomon ko’rsangiz, mashq qilishga majburlash uzoq muddatda samarasiz 
bo’ladi.