Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Tabiiy resurslarning turlari
1. Tabiiy resurslar- bu moddiy boyliklar yaratish, insoniyatning yashash sharoitlarini saqlash uchun ishlatiladigan tabiatning tarkibiy qismlari. To'g'rirog'i, bular tabiatda mavjud bo'lgan odamlarning mehnati bilan yaratilmagan, yashash vositalaridir. Ular haqiqiy va potentsial bo'lishi mumkin. Ishlab chiqaruvchi kuchlar rivojlanishining ma'lum bir bosqichida insonning ishlab chiqarish faoliyatida foydalaniladigan tabiiy resurslar haqiqiy hisoblanadi va og'ir iqlim sharoiti, texnik jihozlarning etishmasligi va boshqa sabablarga ko'ra ishlab chiqarishga jalb etilmaydi - salohiyat. Ulardan ba'zilari insonning yashashi uchun bevosita shart-sharoitlar bo'lib xizmat qiladi (masalan, atrof-muhit havo va suv, shuningdek, dam olish, sog'lomlashtirish, ta'lim va axborot va boshqa resurslardir). Boshqalari esa ishlab chiqarishni rivojlantirishning manbasi va omili - bu moddiy ishlab chiqarish tomonidan bevosita iste'mol qilinadigan xom ashyo manbai va ishlab chiqaruvchi kuchlarni joylashtirishning fazoviy asosi sifatidagi tabiatdir.Tabiiy resurslar foydalanish xususiyatiga ko‘ra (ishlab chiqarish, sog‘lomlashtirish, estetik, kognitiv-axborot, rekreatsion va boshqalar), tabiatning ayrim tarkibiy qismlariga (tuproq, yer, suv, biologik – o‘simlik va hayvonot dunyosi resurslari) mansubligiga ko‘ra guruhlarga bo‘linadi. , mineral, atmosfera resurslari). , energiya), qayta tiklanish darajasiga ko'ra (tug'inadigan va tugamaydigan). Tugallanadigan tabiiy resurslar qayta tiklanadigan, nisbatan tiklanadigan va tiklanmaydiganlarga bo'linadi.
Qayta tiklanadigan resurslar biosfera resurslari bo'lib, ulardan foydalanish natijasida o'rnatilgan tabiiy jarayonlar tufayli ko'paytirilishi mumkin (o'simlik va hayvonot dunyosi). Ularning sarf-xarajat darajasi, albatta, tiklanish tezligiga mos kelishi kerak. Bu resurslar maxsus himoya talab qiladi Asosiy xususiyatlar qayta tiklanadigan resurslar: muayyan sharoitlarda ko'payish, uning miqdori va sifatini o'z-o'zini tartibga solish qobiliyati; tabiiy jarayonlar va insonning xo'jalik faoliyati natijasida bir sifatdan ikkinchi sifatga o'tish qobiliyati; funktsional va sifat belgilarining ularga ta'sir qilish yo'nalishi va darajasiga bog'liqligi va shartliligi; ba'zi resurslar holatining boshqalarining sifati va miqdoriga bog'liqligi va o'zaro bog'liqligi.Kimga nisbatan yangilanadigan resurslarga, qoida tariqasida, juda sekin shakllanadigan tuproqlar kiradi (gumus gorizontining 1 sm qismi taxminan 200 ... 500 yil ichida shakllanadi va eroziya natijasida vayron bo'lgan haydaladigan qatlamni tiklash uchun 2 ... 10 ming yil kerak bo'ladi. ).
Qayta tiklanmaydigan(almashtirib bo'lmaydigan) - qayta tiklanmagan yoki ma'lum davrlarda foydalanishga nisbatan ancha sekin tiklanadigan tabiiy resurslar (masalan, ko'mir, neft, gaz va boshqa foydali qazilmalar), shuningdek yashash joylari. Mineral resurslardan tejamkor va oqilona foydalanish kerak.
Tuganmas tabiiy resurslar - kosmik, iqlim va suv (jahon miqyosida). Kosmik resurslar - kosmik radiatsiya, quyosh radiatsiyasi, dengiz to'lqinlarining energiyasi. Iqlim resurslari - issiqlik, atmosfera namligi, havo, shamol energiyasi. Suv resurslari - sayyoramizdagi suv zahiralari.