O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi

---

 

1 

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI  

OLIY VA O’RTA MAXSUS TA‘LIM VAZIRLIGI 

 

 

 

 

 

QARSHI DAVLAT UNIVERSITETI 

 

 

 

 

 

 

 

O‘ZBEK TILSHUNOSLIGI KAFEDRASI 

 

BO‘RIYEVA ASLIYA ning  

 

“Hozirgi o„zbek adabiy tili” fanidan  

 

O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA QO’SHMA GAPLARNING O‘RGANILISHI  

 

m

avzusida yozgan  

 

K U R S    I SH I 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ilmiy rahbar dots. B.Bahriddinova 

 

 

 

Qarshi – 2014 

ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT

     O'ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI

                O'ZBEK FILOLOGIYASI FAKULTETI

       306-GURUH TALABASI ARALOV ISLOMNING

HOZIRGI O'ZBEK ADABIY TILI FANIDAN YOZGAN

KURS ISHI

Toshkent 2020

O‘ZBEK TILSHUNOSLIGIDA QO’SHMA GAPLARNING O‘RGANILISHI  

                                        mavzusida yozgan 

---

 

2 

 

Reja 

Kirish 

1-bob. O„zbek tilida qo„shma gap haqidagi sintaktik nazariyalar 

1-§. O„zbek tilida qo„shma gaplarning o„rganilish tarixi 

2-§. An‟naviy tilshunoslikda qo„shma gaplar talqini 

3-§.  Qo„shma gaplarning formal-funksional talqini 

2-bob. Uzluksiz ta‟limda qo„shma gaplarni o„qitish muammolari  

1-§. Maktabda qo„shma gaplarni o„qitish  

2-§. Akademik litsey va kasb hunar kollejlarida qo„shma gaplarni 

o„qitish 

3-§. Qo„shma gap turlarini nomlovchi terminlar xilma-xilligi  

Xulosa  

Foydalanilgan adabiyotlar ro‟yxati 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

3 

KIRISH 

Til millat qiyofasining bir bo„lagi. Shu sababli hali mustaqillikka ilk qadamlar 

tashlanayotgan  davrdayoq  ona  tiliga  davlat  maqomi  berish  masalasi  kun  tartibiga 

qo„yilgan va bu ish amalga oshirilgan edi.   

Istiqlol  tufayli  milliy  tilshunoslikda  tub  burilishlar  yuz  berdi.  Til  va  nutq 

hodisalarining farqlanishi, gap bo„laklari, xususan, kesim va qo„shma gap qurilishi 

bilan  bog„liq  ta‟limotning  o„zgarishi  mavjud  ko„pgina  qoidalarni  qayta  ko„rib 

chiqish  ehtiyojini  yuzaga  keltirdi.  Uzluksiz  ta‟limda  qo„shma  gap  turlarining 

nomlanishi,  ular  orasida  ishlatiladigan  tinish  belgilari,  tobe  tarkibli  qo„shma  gap 

turlarini  ajratish,  qo„shma  gaplarning  qurilish  qoliplarini  belgilash  bilan  bog„liq 

qator muammolar yuzaga keldi.  

Qo„shma gap va uning turlari masalasi tilshunosligimizda an‟anaviy usullarda 

ham,  formal-funksional  usulda  ham  mukammal  o„rganilgan.  F.Kamol, 

U.Tursunov,  F.Abdullayev,  A.G„ulomov,  A.Rustamov,  G„.Abdurahmonov, 

M.Asqarova,  A.Hojiyev,    Sh.Rahmatullayev,  A.Abduazizovлар    o„zbek  tilida 

qo„shma  gap  ta‟limotiga  tamal  toshlarini  qo„yishgan  bo„lsa,    keyinchalik 

A.Berdialiyev, 

N.Mahmudov, 

A.Nurmonov, 

H.Ne'matov, 

R.Sayfullayeva, 

M.Qurbonova,  L.Raupova,  B.Mengliyev  va  boshqalar  qo„shma  gapni  yangicha 

usul – formal-funksional (shakl-vazifaviy) tadqiq yo„nalishida o„rgandilar.  

Ta‟kidlash  kerakki,  an‟anaviy  tilshunoslikda  qo„shma  gap  va  uning  turlarini 

o„rganish  borasida  fundamental  tadqiqot  ishlari  bajarilgan  bo„lishiga  qaramay, 

tilshunoslarimiz  nazaridan  chetda  qolgan  ba‟zi  masalalar  ham  mavjud  ko„rinadi. 

Buni  qo„shma  gap  turlarining  belgilanishida,  muayyan  bir  tur  ichida  shu  turga 

kiruvchi  gaplarning  tasnifida,  bog„lovchi  vositalarning  funksional  salmog„ini 

aniqlashda  va  shu  kabi  qator  masalalar  talqinida  kuzatish  mumkin.  Bunday 

masalalar  jumlasiga  yana  murakkab  sintaktik  qurilma  shakllanishida  tub  va 

tayanch  strukturalarning  mavqei,  ustpredikativlik  masalasi,  murakkab  sintaktik 

qurilma nafaqat til sistemasining, balki nutq sistemasining ham faollik ko„rsatishi 

obyekti ekanligi kabilarni kiritish mumkin.  

 

---

 

4