O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’limvazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti qo‘lyozma huquqi asosida uo`K

1.1-rasm. Qayta tiklanadigan energiya manbalari turlari.


Quyosh energiyasi: Quyosh nuri tuganmas energiya manbaidir. Yer atmosferasi chegarasiga 1,35 kVt/m² nurlanish oqimi zichligi to’g’ri keladi va quyosh doimiysi deb yuritiladi [4]. Quyosh nuri yer atmosferasidan o’tganda uning energiyasi qaytish, tarqalish va yutulish natijasida kamayadi. Bu jarayonlar nurni havo tarkibiga kiruvchi gaz malekulalar va chang zarrachalarining o’zaro ta’siri bilan xarakterlanadi. Masalan azon (ultrabinafsha nurlarining ko’p qismini yutadi), suv bug’i (infraqizil spektriga yaqin nurlarlarni yutadi), karbonadangidirid gazi (o’rtacha infraqizil nurlarning ko’p qismini yutadi).
Quyosh nuri to’g’ri yer yuzasiga yetib kelganda uning energiyasi haqiqatdan ham kamayishiga qaramasdan, bir yilda yer yuzasi qabul qilayotgan quyosh nurining energiyasi tahminan Vt yoki kVt·soatni tashkil qiladi. Bu dunyo istemol qiladigan energiyasidan 20 000 marta ko’p. Ammo quyoshdan keladigan energiyaning hammasini to’plash juda mushkulligi bilan xarakterlanadi. Ekologik muhitga zarar bo’lmasligi uchun yer yuziga tushadigan hamma quyosh energiyasining 1,5%, ya’ni yiliga kVtsoat energiyasidan foydalansa bo’ladi. Bu taxminan t.sh.y ga tengdir. Yer kurrasi yuzasiga quyosh nurining taqsimlanishi bir tekisda emas. Yil davomida yerning 1 m² yuzasiga to’g’ri keladigan quyosh energiyasi 3000 MJ/m² dan 8000 MJ/m² gacha o’zgarib turadi. Yerning 1 m² yuzasiga bir kunda tushadigan quyosh energiyasining o’rtacha yillik miqdori 7,2 MJ/m² shimoldan, 21,4 MJ/m² sahrogacha o’zgaradi. Quyosh nuri oqimining o’rtacha yillik zichligi subtronik va sahrolarda 210-250 Vt/m², o’rta osiyo davlatlarida 130- 210 Vt/m², shimolda 80-130 Vt/m² ni tashkil qiladi. Quyosh energiyasi oqimining eng yuqori zichligi 1 kVt/m² gacha ko’tariladi [5].
Quyosh energiyasi sochilib turishi Turkmanistonda 3100 soat, O’zbekiston va Tojikistonda 2815-2830 soat, Qozog’iston va Qirg’izistonda 2575 soat, Armaniston, Gruziya va Ozarbayjonda 2125-2520 soat, Ukraina va Moldaviya 2005-2080 soatni tashkil qiladi [6].
O’rta Osiyo Respublikalarida quyosh energiyasidan foydalanish uchun sharoit ham juda yaxshi chunki iyun oyida yorug’ kunning uzunligi 16 soat, dekabrda esa 8-10 soatni tashkil qiladi. Bu yerda yiliga 300 kun, yozda oyiga 320-400 soat ochiq quyosh nuri to’g’ri keladi [7].