1.1 . Germaniya sanoati rivojlanish tarixi Birinchi nemis to'qimachilik fabrikasi 1784 yilda Dyusseldorf yaqinidagi Reytingen shahrida qurilgan. U inglizcha modelidan keyin "Kromford" deb nomlangan va Germaniyada juda ko'p o'z-o'zidan bo'lgan. Mamlakat juda ko'p kichik davlatlarga bo'linib, an'anaviy gildiya imtiyozlari nisbatan kech bekor qilinganligi sababli, 1800 yildan keyingina sanoatlashtirish jarayoni asta-sekin boshlandi.
Germaniyada ham birinchi navbatda Axen (ip), Krefeld (ipak) va Saksoniya kabi savdo markazlarida to'qimachilik ishlab chiqarilishi mexanizatsiyalashtirildi. Birinchi nemis yigiruv dastgohlari 1782 yilda Chemnitzda qurilgan va keyinchalik shahar muhandislikning kashshofiga aylangan. Yuqori Sileziyada yigiruv dastgohlari va dastgohlarining to'xtovsiz tarqalishi och to'quvchilarning isyonlarini keltirib chiqardi va g'alayonlar zamonaviy adabiyotda davr ramziga aylandi.
4-rasm
Sanoat inqilobi Germaniyada Angliyaga qaraganda taxminan bir asr keyin boshlandi. Germaniya XIX asrning ikkinchi qismigacha siyosiy birlik sifatida mavjud bo'lmagan. Dastlab 1833 yilda Zollverein (pullik ittifoqi) paydo bo'ldi, bu Germaniyaning turli knyazliklari o'rtasidagi to'lovlarni bekor qilish orqali Germaniyani umumiy bozorga aylantirdi. Bir necha o'n yillar davomida, taxminan 1860-yillarga qadar Germaniyada Evropaning boshqa joylarida sodir bo'lgan sanoatlashtirishga taqlid qilishga urinishlar bo'lgan. Ushbu taqlid o'rtacha darajada muvaffaqiyatli bo'lgan. 1870 yilda zamonaviy nemis xalqi yaratildi va keyinchalik Germaniyaning to'laqonli sanoatlashuviga olib keladigan yirik sanoat tarmoqlari tashkil etildi.
Germaniyaning Reyn vodiysining janubiy tomoni Napoleon tomonidan Frantsiyaga kiritildi. O'sha paytda Frantsiya Angliya va Belgiyaga nisbatan iqtisodiy kamchiliklariga qaramay, Germaniyadan ancha rivojlangan edi. Frantsiya bilan majburiy integratsiyalashgan bu davr Reyn vodiysida iqtisodiy o'zgarishlarni rag'batlantirdi. 1815 yilda bu hudud Frantsiyadan mustaqil bo'lib qoldi, ammo Napoleon davridagi ba'zi iqtisodiy va institutsional islohotlarni saqlab qoldi. Serfdom va gildiyalar bekor qilindi. Savdo va sanoatni cheklaydigan fedualizmning boshqa qoldiqlariga barham berildi.
Prussiya 1818 yilda umumiy bozor kontseptsiyasini boshladi va 1833 yilda shartnoma Zollvereinni Germaniyaning yirik davlatlariga tarqatdi, ammo Prussiya dizayni bilan Avstriya bundan mustasno edi.
5-rasm
Germaniya uchun temir yo'l tizimi Germaniya davlatlari hukumatlari ko'magida tez rivojlandi. Temir yo'l tizimi po'lat va ko'mirga talabni oshirdi. Rur vodiysidagi ko'mir konlari to'liq o'zlashtirilib, Germaniyani Evropada eng yirik ko'mir ishlab chiqaruvchiga aylantirdi. Po'lat sanoati ham rivojlandi va ko'mir va po'lat ishlab chiqarishni rag'batlantirish Germaniya uchun mavjud bo'lgan bank va kapital bozorlarini kengaytirdi. Bu XIX asrning ikkinchi qismida kimyo va elektrotexnika kabi boshqa tarmoqlarning rivojlanishiga yordam berdi. Nemis kimyo sanoati dunyodagi eng rivojlangan sohaga aylandi.
Germaniya 19-asrning ikkinchi yarmida jadal sanoatlashtirishni boshdan kechirdi. Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi va og'ir sanoatning o'rnini Germaniya iqtisodiyotining eng muhim tarmoqlari sifatida ishlab chiqarish (elektrotexnika mahsulotlari - Siemens va AEG), kimyo va motorsozlik (Karl Benz va Gottlieb Daimler) kabi zamonaviy tarmoqlar egalladi. 1871 yilda birlashish sanoatlashtirish jarayonini tezlashtirdi va 1900 yilga kelib Germaniya Evropadagi eng yirik sanoat iqtisodiyotiga ega bo'ldi.
6-rasm
Demografik o'zgarishlar
Sanoatning ushbu ulkan kengayishi muhim demografik o'zgarishlarga olib keldi. 1910 yilga kelib nemislarning 60% shahar va shaharlarda yashagan. 1875-1910 yillarda Berlin aholisi ikki baravar ko'paygan va Myunxen, Essen va Kiel kabi boshqa shaharlar tez o'sgan. 1910 yilga kelib 100 mingdan ortiq aholisi bo'lgan 48 ta nemis shaharlari mavjud edi. 1871 yilda faqat 8 ta edi.
Birlashtirilgandan so'ng, Germaniyaning sanoat harakati sezilarli darajada oshdi. Sanoat harakatlaridagi bu o'sish Wilhelm II davrida sezilarli darajada oshdi. Germaniya po'lat ishlab chiqarishni ko'paytirishga muvaffaq bo'ldi va Germaniyada po'lat sanoati jahonning etakchi sanoat tarmoqlaridan biriga aylandi. Germaniya shuningdek, kimyo va elektrotexnika sanoatida katta o'zgarishlar yuz berdi. Germaniya, Birinchi Jahon urushi arafasida global elektr mahsulotlarining uchdan bir qismini ishlab chiqarardi.
Germaniyada sanoat o'sishini qo'llab-quvvatlash uchun nemis aholisining ko'payishi kuzatildi. Birinchi jahon urushi davrida nemis aholisi atigi 70 millionga etgandi. Bu Germaniya aholisi 40 millionga yaqinlashganda 1871 yilga nisbatan 30 millionga oshgan. Aholining bu o'sishi mehnatga yaroqli aholining sezilarli darajada ko'payishini ta'minladi, bu esa Germaniya sanoatining o'sishiga erishishga imkon berdi. Aholining tez o'sishi ushbu davrda Germaniya uchun ba'zi muammolarni keltirib chiqardi. Ko'p sonli odamlarni boqish uchun Germaniya boshqa mamlakatlardan oziq-ovqat importini ko'paytirishi kerak edi.
Germaniyada sanoat ishlab chiqarishi iqtisodiyotning sanoat sektoriga birlashtirilgan korxonalar mahsulotini o'lchaydi. Ishlab chiqarish eng muhim tarmoq hisoblanadi va umumiy ishlab chiqarishning 79 foizini tashkil qiladi. Ishlab chiqarish tarkibidagi eng yirik segmentlar quyidagilardir: mashinalar va uskunalar (umumiy ishlab chiqarishning 12 foizi); avtotransport vositalari, tirkamalar va yarim tirkamalar (12 foiz); asosiy metallar va tayyor metall buyumlar (10 foiz); kompyuterlar, elektron va optik mahsulotlar va elektr jihozlari (10 foiz). Qurilish umumiy mahsulotning 11 foizini tashkil etadi; energiya ishlab chiqarish esa 10 foizni tashkil etadi.
