О‘zbekiston Respublikasida davlat hoqimiyatining tuzilishi. Oliy qonun chiqaruvchi hoqimiyat

Sud xokimiyati.
O’zbekiston Respublikasi sud xokimiyati un yil muddatga saylanadigan Konstitusiya sudi, Oliy sud, Oliy xo’jalik sudi va Korakalpogiston Oliy sudidan, besh yil muddatga tayinlanadigan viloyat, tuman, shaxar va xo’jalik sudlaridan tashkil topgan. Sudlar faoliyatini tashkil etish va tartibga solish qonun tomonidan belgilanib qo’yiladi. Favkulodda sudlar tashkil etishga ruxsat berilmaydi.
O’zbekiston sud xokimiyati qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi xoqimiyatlardan, siyosiy partiyalar yoki boshqa ommaviy tashkilotlarga itoat etmay, mustaqil ish yuritadi.
O’zbekiston Respublikasi Konstitusiya sudi qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi xoqimiyatlari qonuniy aqtlari Konstitusiyaga muvofiqligi bilan bog’liq ishlarni kuradi. Uning tarkibi siyosat va xuquq bo’yicha mutaxassislardan rais, rais o’rinbosari va Konstitusiya sudi sudyalari, shu jumladan, Korakalpogiston Respublikasi vakillaridan iborat qilib saylanadi. Konstitusiya sudi raisi va a’zolari deputatlik mandatiga ega bulmaydi.
Konstitusiya sudi raisi va uning a’zolari siyosiy partiyaga va xarakatlarga a’zo bo’lish, boshqa maosh tulanadigan lavozimda ishlash xuquqiga ega emas. Konstitusiya sudi sudyalari daxlsizlik xuquqiga ega bo’lib, O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasidan tankari xech kimga buysunmaydilar.
O’zbekiston Respublikasi Konstitusiya sudi:

• 
  Oliy Majlis tomonidan qabul qilingan qonunlar va boshqa qonuniy aqtlar, Prezident farmonlari, xukumat va davlat xokimiyatining maxalliy tashkilotlari farmoyishlari, O’zbekiston Respublikasi davlatlararo shartnomaviy va boshqa majburiyatlarining O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasiga mos bo’lishini aniqlaydi;
  
• 
  Korakalpogiston Respublikasi Konstitusiyasining O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasiga, Korakalpogiston Respublikasi qonunlari O’zbekiston Respublikasi qonunlariga muvofiq kelishi xaqida xulosa chiqaradi;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi meyorlari va qonunlariga izox beradi;
  
• 
  O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi va qonunlarida uning ishlashga yuklangan masalalarini ko’rib chiqadi.
  

Konstitusiya sudi qarorlari ular e’lon qilinishi bilan kuchga kiradi, ular kat’iy va e’tiroz qilinmaydi. Konstitusiya sudini tashkil etish va uning faoliyati qonun tomonidan belgilab qo’yiladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi fukarolik, jinoyat, ma’muriy sud faoliyati soxasidagi sud xokimiyatining Oliy tashkilotidir. U tomonidan qabul qilinadigan xujjatlar kat’iy va butun O’zbekiston Respublikasi xududida amal kiladi.
O’zbekiston Respublikasi Oliy sudi Korakalpogiston Respublikasi, viloyat, shaxar va tuman sudlari faoliyatini nazorat qilish xkukiga ega.
O’zbekiston Respublikasi Oliy xo’jalik sudi va joylardagi sudlari turli mulk shakllariga asoslangan korxonalar, muassasa, tashkilotlar, shuningdek tadbirkorlar urtasidagi iqtisodiy soxada va uni boshqarish jarayonida vujudga keladigan xo’jalik kelishmovchiliklarni xal etadidilar.
Xakamlar mustaqil bo’lib, fakat qonunga buysunadilar. Sudlarning faoliyatiga qandaydir aralashuvga yo’l qo’yilmaydi va bunday xol qonun oldida javob berishni takozo kiladi. Sudyalarning daxlsizlikgi qonun tomonidan kafolatlanadi.
Oliy sud va Oliy xo’jalik sudlari O’zbekiston Respublikasi Oliy majlisi deputati bo’lishi xuquqiga ega emas.
Xakamlar shu jumladan tuman sudlari xakamlari siyosiy partiya va xarakatlarga kirishi yoki boshqa maosh tulanadigan lavozim egallash xuquqiga ega emas.
Vakolat muddati tugagunga kadar xakam fakat qonunda ko’zda tutilgan xollardagina o’z vazifasidan ozod etilishi mumkin. Barcha sudlarda ishlar ochik tartibda quriladi. Ishlarni yopik tartibda qurishga fakat qonunda ko’zda tutilgan xolningda ruxsat beriladi. Sud xokimiyati xujjatlarga barcha davlat tashkilotlari, ommaviy tashkilotlar, korxonalar, muassasa, tashkilot, amaldor shaxslar va fukarolar tomonidan rioya qilinadi.
O’zbekiston Respublikasida sud faoliyati o’zbek, karokalpok tilida, yoki shu joy axolisining ko’pchiligi so’zlaydigan tilda olib boriladi. Sud ishida katnashuvchi, u olib borayotgan tilni bilmaydigan fukarolar ish materiallari bilan tulik tanishish, sud yigilishlarida tarjimon vositasida katnashishi va sudda usha tilda so’zlash xuquqi beriladi.
Ayblanuvchi ximoya etilish xuquqiga ega. Tergovning barcha bosqichlari va sud ishi davomida malakali xuquqiy yordam xuquqi kafolatlanadi.
Fukarolar, korxona, tashkilot, muassasalarga xuquqiy yordam ko’rsatish uchun advokatura faoliyat olib boradi. Advokaturani tashkil etish va faoliyatining tartibi qonun tomonidan nazorat qilinadi.
O’zbekiston Respublikasi xududida qonunlarning to’g’ri va bir xil bajarilishini O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va unga buysunadigan prokurorlar amalga oshiradi. Korakalpogiston Respublikasi Prokurori Korakalpogiston Respublikasi Oliy tashkiloti tomonida O’zbekiston Respublikasi Bosh prokurori bilan kelishilgan xolda tayinlanadi.
O’zbekiston Respublikasi va Korakalpogiston Respublikasi Bosh prokurorlari, viloyat, tuman shaxar prokurorlarivakolat muddati besh yilga teng.
O’zbekiston Respublikasi Prokuraturasi tashkilotlari o’z vazifalarini xar qanday davlat tashkilotlari, ommaviy birlashmalar va amaldor shaxslarga bog’liq bulmagan xolda, mustaqil ravishda, fakat qonunga buysungan xolda bajaradilar.
Prokurorlar vakolat muddatlari davomida turli siyosiy partiya va jamoat tashkilotlariga a’zolikni tuxtatadi.
Prokuratura faoliyatini tashkil etish, uning zonunlari va amal qilish tartibi qonunga asosan belgilanadi.
O’zbekiston xududida operativ-kidiruv, tergov va jinoyatga qarshikurashning boshqa maxsus vazifalarni bajaruvchi xususiy, shirkat, jamoat tashkilotlarini tashkil qilish va faoliyat yuritishi takiklanadi.
Qonun va tartibni saklash, fukarolar xuquqlari va erkinliklarini ximoya qilishda xuquqni ximoya qiluvchi tashkilotlarga jamoat tashkilotlari va fukarolar yordam ko’rsatishlari mumkin.
Xulosa:

O’zbekiston - mustaqil, demoqratik respublika. Unda demoqratiya umuminsoniy tamoyillarga asoslanadi, bu tamoyillarga asosan eng oliy qadriyat inson, uning xayoti, erkinligi, or-nomusi, qadr-qimmati va boshqa ajralmas xuquqlaridir. Demoqratik xuquq va erkinlik Konstitusiya va qonunlar tomonidan ximoya qilinadi. Respublika o’z milliy - davlat va ma’muriy-xududiy tuzilishini mustaqil ravishda belgilaydi., o’z ichki va tashqi siyosatini amalga oshiradi. Jamiyat xayotining eng muxim msalalari umumxalq muxokamasiga xavola qilinadi, umumiy ovoz berish (referendum) natjasida xal etiladi. Respublika davlat jamiyati tizimi xoqimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud xoqimiyatlariga bo’linish tamoyillariga asoslanadi