O‘zbekiston respublikasixalq ta’lim vazirligi sirdaryo viloyat xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish hududiy markazi amaliy fanlar va maktabdan tashqari ta’lim metodikasi kafedrasi

To‘g‘ridan to‘g‘ri va bevosita boshliqlarning
huquqlari va majburiyatlari

2.Harbiy unvonlar va farqli belgilar

O‘z xizmati maqomi va harbiy unvoniga ko‘ra, ayrim harbiy xizmatchilar boshqalarga nisbatan boshliq yoxud bo‘ysunuvchi bo‘lishi mumkin. Boshliq vaziyatni har tomonlama baholashdan kelib chiqqan holda yolg‘iz o‘zi qaror qabul qilish, qonun va harbiy nizomlarning talablariga qat’iy muvofiq ravishda buyruqlar berishi va ularning bajarilishini talab qilish huquqiga egadir. Buyruqlarning muhokama etilishiga yo‘l qo‘yilmaydi, bo‘ysunmashk yoki buyruqni bajarmashk harbiy jinoyat hisoblanadi.Bo‘ysunuvchi boshliqning buyruqlarini so‘zsiz bajarishga majburdir. Agar u o‘ziga nisbatan noto‘g‘ri munosabatda bo‘lgan deb hisoblasa, buyruqni bajarib, keyin shikoyat qilishi mumkin.

Harbiy xizmatchilar xizmat yuzasidan, hatto vaqtincha bo‘lsa ham bo‘ysundirilgan boshliqlar bevosita boshliqlar hisoblanadi. Bo‘ysunuvchiga yaqinroq bo‘lgan to‘g‘ridan to‘g‘ri boshliq bevosita boshliq, deb ataladi. Masalan, askar uchun bevosita boshliq seksiya (raschet, tank) komandiri bo‘ladi. Xizmat tartibiga asosan, to‘g‘ridan to‘g‘ri bevosita boshliqlar, askar va matroslar uchun, haqiqiy harbiy xizmatda bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi gene- rallari, katta va kichik tarkibdagi ofitserlar, shuningdek, serjantlar va starshinalar esa, ular bir qismdagilar hisoblanadi. Bir-biriga bo‘ysunuvchi bo‘lmagan harbiy xizmatchilar majburiyatlarni birgalikda bajaradigan hollarda, ularning o‘zaro xizmat munosabatlari boshliq tomonidan belgilab qo‘yilmagan bo‘lsa, ulardan lavozimiga ko‘ra kattasi, teng mansablarda esa, harbiy unvoni bo‘yicha kattasi boshliq sanaladi.

O‘z xizmat maqomi va harbiy unvoniga ko‘ra, boshqa harbiy xizmatchilarga nisbatan ularning boshlig‘i yoki bo‘ysunuvchisi sanalmagan harbiy xizmatchilar katta yoki kichik bo‘lishi mumkin. Kattalik harbiy xizmatchilarning harbiy unvoniga qarab belgilanadi. Harbiy unvoni bo‘yicha kattalar, kichik harbiy intizomning, jamoat tartibini, axloq, harbiy kiyim-kechak kiyish va askarchasiga salomlashishni bajarish qoidalarini bo‘zgan hollarda, ulardan bu bo‘zilishlarni bartaraf etishlarini talab qilishlari; unvoni bo‘yicha kichiklar kattalarning bunday talablarini so‘zsiz bajarishga maj- burdirlar.Buyruq — boshliqning bo‘ysunuvchilarga qaratilgan yozma va og‘zaki farmoyishi. Komandir (boshliq)ning buyrug‘i bo‘ysunuvchilar uchun qonundir. «O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari Intizom Nizomi»da ko‘rsatilganidek, buyruq etirofsiz, aniq muddatda bajarilishi darkor. Buyruq berilgan bo‘lsa, uni etirofsiz aniq, o‘z muddatida, qanday vaziyat bo‘lishidan qat’i nazar, bajarilishi shart. Jang davrida boshliq tomonidan berilgan buyruqni etirofsiz, aniq va o‘z muddatida bajarishlik dushman ustidan g‘alabaga va muvaffaqiyatlarga erishish garovidir.

Qo‘shinni va qismlar komandirlarining o‘z kundalik faoliyatlari jarayonidagi alohida masalalar bo‘yicha topshiriqlari buyruq ohangida bo‘ysunuvchiga etkaziladi. Qo‘shinning va qism koman­dirlarining buyruq va farmoyishlari og‘zaki tarzda, tartib-qoidaga asosan, bo‘ysunuvchilarga beriladi. Ba’zi bir vaqtlarda katta boshliq, bo‘ysunuvchining bevosita boshlig‘ini chetlab o‘tgan holatda buyruq va farmoyishlar berishi ham mumkin. Qachonki, boshliq og‘zaki buyruq yoki farmoyish berayotgan, bo‘ysunuvchi «Rostlan» holatini qo‘llab, buyruq yoki farmoyishni olib bo‘lgach, «Xo‘p bo‘ladi», deb javob beradi va shundan keyin uni bajaradi. Boshliq o‘zi bergan buyruqning to‘g‘ri tushunilganiga ishonch hosil qilishi zarurati bo‘lsa, uni qisqacha takrorlashni talab etishi mumkin.

Harbiy xizmatchi berilgan buyruqning bajarilishi to‘g‘risida buyruqni bergan boshliqqa va o‘zining bevosita boshlig‘iga bildiruv berishga majburdir. Agar buyruqni bajarayotgan harbiy xizmatchi xizmat maqomiga ko‘ra, boshqa katta boshliqdan birinchisini bajarishga xalaqit beradigan yangi buyruq olsa, bu haqida ikkinchi buyruqni bergan boshliqqa bildiruv beradi. Va tasdiqlangan taqdirdagina oxirgisini bajaradi. YAngi buyruqni beruvchi bu haqda birinchi buyruqni bergan boshliqqa xabar qiladi.