O’zbekistonda amalga oshiriladigan ijtimoiy islohotlar va ijtimoiy barqarorlikning ta’minlanishi reja: Aholini ijtimoiy himoyalash va millatlararo totuvlikning mustahkamlanishi

MILLIY XAVFSIZLIK VA MAMLAKAT MUDOFAA QOBILIYATINING

MUSTAHKAMLANISHI

1991-yil 31-avgustda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining

navbatdan tashqari bo‘lib o‘tgan oltinchi sessiyasida qabul qilingan «O‘zbekiston

Respublikasining

Davlat

mustaqilligi

asoslari

to‘g‘risida»gi

Qonun

va

«O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi to‘g‘risida Bayonoti»da ilgari

surilgan tadbirlar mamlakat milliy xavfsizligini ta’minlash va davlatimiz

mudofaasini tashkil etishning ilk qadamlardan biridir.

«O‘zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to‘g‘risida»gi

Qonunning 6-moddasida shunday deyilgan: «O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa

ishlari vazirligini tuzish, milliy gvardiya va noharbiy (muqobil) xizmat tashkil

etish huquqiga ega» (2-ilova).

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasidan:

XXVI bob. MUDOFAA VA XAVFSIZLIK

125-modda. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari O‘zbekiston

Respublikasining davlat suverenitetini va hududiy yaxlitligini, aholining tinch

---

hayoti va xavfsizligini himoya qilish uchun tuziladi. Qurolli Kuchlarning tuzilishi

va ularni tashkil etish qonun bilan belgilanadi.

126-modda. O‘zbekiston Respublikasi o‘z xavfsizligini ta’minlash uchun

yetarli darajada Qurolli Kuchlarga ega.»

O‘zbekiston hukumati mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab

mamlakat milliy xavfsizligini ta’minlash va davlat mudofaa tizimini tashkil etishga

alohida e’tibor berdi.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1991-yil 6-sentabrdagi

Farmoni

bilan Mudofaa ishlari vazirligi tashkil etildi.

1991-yil

26-sentabrda

O‘zbekiston

Prezidentining

Farmoni

bilan

O‘zbekiston SSR Davlat Xavfsizlik Qo‘mitasi (DXQ) tugatilib, uning o‘rniga

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentiga bo‘ysunadigan O‘zbekiston Respublikasi

Milliy Xavfsizlik Xizmati (O‘zRMXX) tashkil etildi.

1992-yil 14-yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi tuzildi.

1992-yil 3-iyulda Prezident I.Karimov Farmoni bilan O‘zbekiston

Respublikasi Mudofaa ishlari vazirligi — O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa

vazirligiga aylantirildi.

O‘zbekiston Respublikasi Mudofaa vazirligi va Milliy Xavfsizlik Xizmati

oldiga mamlakat milliy xavfsizligi va davlat mudofaasini tashkil etishni

ta’minlashdek g‘oyat murakkab va ayni paytda olijanob vazifa qo‘yildi. Vaziyat

milliy xavfsizlikning keng qamrovli konsepsiyasini ishlab chiqishni, uning

huquqiy asoslarini belgilab beruvchi qonunlar yaratishni taqozo etardi.

Milliy xavfsizlik masalasining davlat siyosati va uning uzoq yillarga

mo‘ljallangan strategiyasi mamlakat Oliy Majlisining 1995-yil 24-fevralda bo‘lib

o‘tgan birinchi chaqiriq birinchi sessiyasida Prezident I.Karimov tomonidan aniq

va batafsil yoritib berildi.

1995-yil 1-mayda Prezident I.Karimov Farmoni bilan O‘zbekiston

Respublikasining Milliy xavfsizlik Kengashi tuzildi.

---

Milliy xavfsizlik Kengashi mamlakatimizda milliy xavfsizlikni ta’minlash

masalalarini o‘rganish, muhokama qilish va zarur chora-tadbirlar ko‘rish bilan

shug‘ullanuvchi maslahat organi hisoblanadi.

1996-yil 24-aprelda Oliy Majlisning beshinchi sessiyasida to‘rt bo‘lim,

yigirma sakkiz moddadan iborat bo‘lgan «Milliy xavfsizlik to‘g‘risida»gi Qonun

loyihasi muhokama qilindi. Mazkur loyiha Milliy xavfsizlik tizimini shakllantirish,

milliy xavfsizlikni ta’minlash borasidagi vazifalar va ularni amalga oshirish

prinsiplarini huquqiy normalarda belgilab beradigan, butunlay yangicha hujjat

sifatida ko‘rib chiqildi. 1997-yil avgust oyida Oliy Majlisning birinchi chaqiriq

to‘qqizinchi

sessiyasi

«O‘zbekiston

Respublikasining

Milliy

xavfsizlik

konsepsiyasi to‘g‘risida»gi Qonunni qabul qildi.

O‘zbekiston

Respublikasi

Qurolli

Kuchlarining

vujudga

kelishida

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-yil 14-yanvardagi Qarori katta

ahamiyatga ega bo‘ldi.

1992-yil 14-yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining o‘n

ikkinchi chaqiriq to‘qqizinchi sessiyasi Qarori bilan respublika hududida

joylashgan sobiq Ittifoq Qurolli Kuchlarining barcha qismlari, qo‘shilmalari,

harbiy o‘quv yurtlari, muassasa va tashkilotlari O‘zbekiston Respublikasi

tasarrufiga olindi va ular moddiy-texnika, mablag‘ bilan ta’minlanadigan bo‘ldi.

Shu tarzda Mustaqil mamlakat Qurolli Kuchlarini barpo etishning dastlabki

tashkiliy davri amalga oshirildi.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-yil 3-iyulda bo‘lib o‘tgan

o‘ninchi sessiyasi «Mudofaa to‘g‘risida»gi, «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy

xizmat to‘g‘risida»gi va «Muqobil xizmat to‘g‘risida»gi muhim qonunlar,

Shuningdek, harbiy qasamyodning yangi matni va qasamyod qildirish tartibi qabul

qilindi.

Davlatimizning harbiy sohadagi tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishlari

1996-yil 26-dekabrda qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosati

faoliyatining asosiy tamoyillari» haqidagi Qonunda mujassamlangan. Qonunda

«O‘zbekiston hech qanday harbiy-siyosiy bloklarda ishtirok etmaydi va harbiy-

---

siyosiy blokka transformatsiya qilingan vaqtda har qanday halqaro tashkilotlardan

chiqish huquqini o‘z ixtiyorida qoldiradi» deb qonuniy rasmiylashtirilgan. Bu

Qonun O‘zbekistonning tinchliksevarlik siyosatini, uning dunyo hamjamiyatida

integratsiyaga intilishlarini tasdiqlaydi.

O‘zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari — harbiy tuzilmalar, harbiy

o‘quv

yurtlari

va

boshqa

harbiy

qismlardan

iborat.

U

O‘zbekiston

Respublikasining davlat mustaqilligini, hududiy yaxlitligini, aholisining tinch

hayot kechirishini va xavfsizligini ta’minlashga qaratilgandir.

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari davlatni himoya qilishda butun

mudofaa tizimining asosini tashkil etadi va tarkibiga quyidagilar kiradi:

Quriqlikdagi qo‘shinlar.

Harbiy-havo va havo hujumidan mudofaa qo‘shinlari.

Maxsus qo‘shinlar.

Milliy gvardiya brigadasi.

Chegara va ichki qo‘shinlar.

Milliy xavfsizlik xizmati.

Favqulodda vaziyatlar vazirligi va boshqalar.

1999-yilgacha Chegara qo‘shinlari Milliy Xavfsizlik xizmati tarkibida

bo‘lgan. 1999-yil 13-yanvar kuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining

Farmoniga binoan O‘zbekiston Respublikasi Davlat chegaralarini himoya qiluvchi

qo‘mita tashkil etildi.

Qurolli Kuchlarni joylashtirish (dislokatsiya) O‘zbekiston Respublikasi

hududlari, chegaralari va havo bo‘shliqlarining mustahkam mudofaasini umumiy

strategik maqsad asosida ta’minlashdan kelib chiqib belgilanadi va harbiy doktrina

talablariga muvofiq strategik va operativ rejalar bo‘yicha amalga oshiriladi.

Qurolli Kuchlarga Oliy boshqaruvni Prezident amalga oshiradi. O‘zbekiston

Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasi 20-bandiga muvofiq Prezident

mamlakat Qurolli Kuchlarining Oliy Bosh qo‘mondoni hisoblanadi, Qurolli

Kuchlarning oliy qo‘mondonlarini tayinlaydi va vazifasidan ozod qiladi, oliy

harbiy unvonlar beradi.

---

«Mudofaa to‘g‘risida»gi Qonunga muvofiq Prezident mamlakat mudofaa

qobiliyatini ta’minlash, qurolli tajovuz bo‘lgan hollarda davlat suvereniteti,

hududiy yaxlitligi va mustaqilligini himoya qilish yuzasidan zarur chora-tadbirlar

qabul qiladi, Mudofaa vazirini tayinlaydi. Qurolli Kuchlarga jangovar harakatlarni

olib borish to‘g‘risida qaror qabul qiladi va buyruq beradi.

O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining ikkinchi chaqiriq o‘ninchi

sessiyasida (2002-yil 12-dekabr) «Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat

to‘g‘risida» hamda «O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari rezervidagi xizmat

to‘g‘risida»gi qonunlar qabul qilindi. Mazkur qonunlarga ko‘ra, Qurolli Kuchlar

safidagi muddatli xizmat bir yarim yildan bir yilga qisqartirildi. Oliy o‘quv yurtlari

bitiruvchilari esa xizmatga faqat to‘qqiz oyga chaqiriladigan bo‘ldi.