«O’zbеknеftgaz» Milliy Xolding Kompaniyasi

Ohaktoshlar va dolomitlar.
Ohaktoshlar asosan kaltsiy karbonatdan tarkib 
topgan zich, serg’ovak, nozik kristall jinslar bo’lib,tarkibidagi aralashmalarga ko’ra 
kulrang, qora, qo’ng’ir yoki qizg’ish tusli xillari uchraydi. Ular organik, kimyoviy va 
aralash yo’l bilan hosil bo’ladi. Ohaktosh dengiz, ko’l va boshqa suvlarda erigan 
holdagi ohakning ma’lum sharoitlarda suv tubiga cho’kishi natijasida ham paydo 
bo’ladi. Dolomit asosan dolomit mineralidan tarkib topadi (95 foizdan ko’p). Qum, 
gil, temir bitumi aralashmalari 3-5 foizgacha bo’ladi. Dolomit tashqi ko’rinishidan 
ohaktoshga o’xshash bo’lsada, unda organizmlarning qoldiqlari uchramaydi. 
Tuzilishi jihatidan ohaktoshlardan qattiq bo’lib, zich qatlamlar hosil qiladi. 
Dolomitlar ba’zi ko’llar tubida(masalan, Balxashda) hozir ham paydo bo’lmoqda. 
Ohaktosh va dolomitlarning geofizik tavsifi bir-biriga juda yaqin, shu sababli 
karotaj egri chiziqlarida bunday jinslar bir guruhga―karbonat jinslarga 
birlashtiriladi. Odatda, sho’r suvlar bilan to’yingan gilli va yuqori g’ovaklikka ega 
bo’lgan karbonat jinslar farqlanib, ularning qarshiligi past bo’ladi. 
Karbonat jinslarning qarshiligi terrigen jinslarnikidan yuqori bo’lib, karotaj 
diagrammalarida terrigen jinslar orasida uchraydigan ohaktosh va dolomit qatlarining 
ko’rsatkichlari ancha yuqori qiymatga ega. Kristallangan va kremniylashgan 
ohaktoshlar qarshiligi juda yuqori. Qarshilik miqdori bo’sh, yuqori g’ovakli, darzli, 
dolomitlashgan ohaktoshlarda hamda yuqori minerallashgan suvlarga to’yingan 
chig’anoqtosh va bo’r yotqiziqlarida pasayadi. Tarkibida gil aralashmalari bo’lgan 
zich karbonat jinslarning solishtirma qarshiligi ham past bo’ladi. 
PS karotaji egri chizig’idagi anomaliyalar amplitudasi miqdori va ularning 
ishoralari (musbat yoki manfiy) karbonat jinslarning gilliligiga bog’liq holda 
o’zgaradi. Gillilik oshgan sari PS egri chizig’i amplitudasining og’ishi kamayadi. 

---

29 
Tarkibida gil fraksiyalar ko’p bo’lgan karbonat jinslar PS egri chizig’ida gil jinslar 
kabi ajratiladi va musbat anomaliyaga ega bo’ladi. 
Karbonat jinslar qarshisida chiziladigan PS egri chizig’i qiyofasi yuqori 
qarshilikka ega bo’lgan qatlar ta’sirida murakkablashishi mumkin. Qum-gilli 
yotqiziqlar 
ichida 
qavatlanadigan 
ohaktosh 
va 
dolomitlar 
mikrozond 
diagrammalarida yuqori zohiriy qarshilikka ega bo’ladilar. 
Mikrozond diagrammalarida g’ovakli, yaxshi o’tkazuvchan ohaktosh va 
dolomitlar esa zich tuzilgan, suyuqlikni o’tkazmaydigan karbonat jinslarga nisbatan 
past zohiriy qarshilikka ega bo’ladi, egri chiziqlarda musbat ortirmalar qayd qilinadi. 
KS mikrozondi diagrammasida o’zidan suv o’tkazmaydigan hamda kovak va 
darzli ohaktosh va dolomitlar qarshisida chizilgan egri chiziqlar ilonizi, egri-bugri 
ko’rinish oladi, yuqori qarshiliklar past qarshiliklar bilan almashlanib keladi. 
Gamma-karotaj diagrammalarida tabiiy gamma-nurlanishning past qiymatlari gil 
aralashmalaridan xoli bo’lgan ohaktosh va dolomitlarga to’g’ri keladi. Lekin, yuqori 
devon-quyi karbon davrlariga mansub gilli ohaktosh qatlamlarida (Ustyurt va 
Buxoro-Xiva neft-gazli regionlari) yuqori radioaktivlikka ega bo’lgan qatlar 
uchraydi. A.V.Kirshin va b. (1998) ma’lumotiga ko’ra № 6 Qorachelak qudug’ida 
qalinligi 100 m dan ortiq bunday qatlamlar 4400-4500 va 3060-3120 m chuqurlikda 
ajratilgan. Ularda gil fraksiyalari miqdori 30% va undan yuqori, radioaktivlik 20-12 
mkr/soat, yuqori qovushqoqli neft yoki bitum mavjud. Xuddi shunday vaziyat №1 
O’rtatepa qudug’ida ham kuzatiladi; yuqori gammali pachka 4240-4350 m 
chuqurlikda ochilgan. 
Radioaktiv elementlar aralashgan karbonat jinslarning qarshilik ko’rsatkichlari 
gil va gilli slanetslarnikiga nisbatan bir necha marotaba yuqori bo’ladi. Bunday 
intervallar gil jinslari intervallaridan PS diagrammalarida yaqqol ajralib turadi. 
Neytron gamma-karotaj diagrammalarida odatda ohaktosh va dolomit qatlamlari 
yuqori ko’rsatkichlari bilan ajralib turadi. YUqori g’ovakli, kovakli neft va suvga 
to’yingan qatlamlarning gamma-nurlanish ko’rsatkichi suyuqlikni kam o’tkazuvchi, 
zich karbonat jinslarnikiga nisbatan past bo’ladi. Bunday ko’rsatkichlar yordamida 
karbonat jinslardan iborat quduq kesimida kollektorlar ajratiladi. Odatda karbonat 
qatlamlar qarshisida chizilgan egri chiziqda NGK ko’rsatkichlari terrigen 
jinslarnikiga nisbatan yuqori bo’ladi, shu sababli qum-gilli jinslar ichidagi ohaktosh 
va dolomit qatlamlari diagrammalarda o’tkir uchli egri chiziqlar orqali ajratiladi. 
Gilli ohaktoshlar va dolomitlar NGK diagrammalarida past ko’rsatkichlari bilan 
ajralib turadi, ularni g’ovakli shunday jinslardan ajratish uchun gamma-karotaj yoki 
tabiiy potentsiallar PS diagrammalari ko’rsatkichlaridan foydalaniladi. 
Ohaktosh va dolomit qatlamlari kavernogrammalarida quduq diametri deyarli 
o’zgarmaydi. Kuchli gillangan ohaktoshlarda quduq diametrining o’zgarishi ― 
kattalashishi kamdan-kam kuzatiladi. Quduq diametri asosan kovak-darzli 
ohaktoshlarda biroz kattalashishi mumkin. Neft konlarida burg’ilangan quduqlardagi 
karbonat kollektorlar mufassal o’rganilganda diametrning quduq tanasiga gilli 
eritmaning shimilishidan hosil bo’lgan gilli qobiq hisobiga kichrayishi aniqlangan. 

---

30 
Kavernogrammada quduq diametri kichrayishini belgilash orqali kesimdagi karbonat 
jinslar ichidan o’tkazuvchan qatlarni ajratish mumkin bo’ladi.