O‚zr konst o‚rganish 3826. qxd

Fikrlash, so‘z, e’tiqod
va vijdon erkinligi
62

---

latlanadi. Ushbu Qonunda fuqarolarning davlat organ-
lariga, jamoat birlashmalariga, mulkchilik shaklidan
qat’i nazar korxonalar, muassasalar va tashkilotlarga
murojaat qilish huquqini ifoda etuvchi asosiy qoi 
-
dalarni, shu 
ningdek fuqarolarning murojaatlarini
ko‘rib chiqish tartibi va muddatlari belgilangan. 
So‘z erkinligi bu fuqarolarning og‘zaki ravishda fikr
bildirish huquqidir. Fuqarolar so‘z erkinligi orqali
o‘zining siyosiy huquqlaridan keng foydalanish
imkoniyatiga ega bo‘ladi, Ya’ni ular qonun loyihalari-
ni himoya qilishda, re 
ferendumlar o‘tkazishda,
O‘zbekiston Respublikasi Prezi dentini saylashda, Oliy
Majlis Qonunchilik nalatasi deputatlarini va mahalliy
Kengashlarning deputatlarini saylashda o‘zining
mulohazalarini bayon qilish va qatnashish imkoniyati-
ga ega bo‘ladilar. Har kim o‘zi istagan axborotni
izlash, olish va uni tarqatish huquqiga ega. Lekin
ushbu axborotlar konstitutsiyaviy tuzumga qarshi
qaratilgan bo‘lsa, tinchlik va xavfsizlikka qarshi,
demok ratiya va jamiyatning manfaatlariga qarshi,
davlat siri va boshqa sirlarga taalluqli bo‘lgan
taqdirdagina qonun bilan cheklanishi mumkin. 
O‘zbekiston Respublikasining davlat sirlari:
— davlat siri;
— harbiy sir;
— xizmat siriga bo‘linadi;
Davlat siri
— oshkor etilishi Respublika harbi y-iq -
tisodiy salohiyatining sifat holatiga salbiy ta’sir etishi
yoki O‘zbe kiston Respublikasining mudofaa qobi liyati,
davlat xavfsizligi, iqtisodiy va siyosiy manfaatlari
uchun boshqa og‘ir oqibatlar keltirib chiqarishi
mumkin bo‘lgan ma’lumotlar.
Harbiy sir
— oshkor qilinishi O‘zbekiston Res -
publikasi mudofaa qobiliyati, davlat xavfsizligi va
Qurolli Kuchlari uchun og‘ir oqibatlar keltirib chiqa -
rishi mumkin bo‘lgan harbiy yo‘sindagi ma’lumotlar.
Xizmat siri
— oshkor qilinishi O‘zbekiston Res 
-
63

---

publikasi manfaatlariga zarar yetkazishi mumkin
bo‘lgan fan, texnika, ishlab chiqarish va boshqaruv
sohalariga doir ma’lumotlar.
Davlat sirlari — davlat tomonidan qo‘riqlanadigan va
maxsus ro‘yxatlar bilan cheklab qo‘yilgan o‘ta mu him,
mutlaq maxfiy va maxfiy bo‘lgan harbiy, siyosiy, iqti-
sodiy, ilmiy-texnikaviy va boshqa ma’lumotlardir. 
O‘zbekiston Respublikasining «Davlat sirlarini
saqlash to‘g‘risida»gi qonuni va Jinoyat kodeksining
162-,163-moddalariga binoan O‘zbekiston Respub 
-
likasiga qarshi davlat sirlarini oshkor qilish yoki harbiy
sir hisoblangan hujjatlarni yo‘qotish harakatlari jino -
yat hisoblanadi hamda ularga qarshi javobgarlik belgi-
langan.
Vijdon erkinligi
masalasiga O‘zbekiston Respub 
-
likasi Kons titutsiyasining 31-moddasida alohida to‘x -
tab o‘tilgan: «Hamma uchun vijdon erkinligi kafolat-
lanadi. Har bir inson xohlagan dinga e’tiqod qi 
lish
yoki hech qanday dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga
ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo‘l
qo‘yilmaydi». 
O‘zbekistonning mustaqilligi inson va fuqarolar 
-
ning ham, ular yashayotgan jamiyatning ham ma’-
naviy jihatdan boyib borishi uchun keng yo‘l och-
di. Davlatimizdagi vijdon erkinligi masalasi bilan
bog‘liq munosabatlar o‘zgardi. Istiqlolning dastlabki
kunlaridanoq diyorimizning barcha fuqarolari haqi 
-
qiy e’tiqod erkinligini his eta boshladilar. Davlat
bilan diniy tashkilotlar o‘rtasidagi munosabatlar
O‘zbekiston Respublikasining 1998-yil 1-mayda qa 
-
bul qilingan «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar
to‘g‘risida»gi (yangi tahrirdagi) Qonuni bilan tartib-
ga solinadi.
Bugungi kunda O‘zbekistonda turli din vakillari 
-
ning hech qanday to‘siqlarsiz o‘z dinlariga e’tiqod qi -
lishlari uchun barcha sharoitlar yaratilgan. Sobiq
sho‘ro davrida respublikamizda bor-yo‘g‘i 89 ta masjid
64

---

va ikkita madrasa faoliyat ko‘rsatgan bo‘lsa, hozir
O‘zbe kiston musulmonlari idorasi boshqaruvi ostida
Adliya vazirligidan rasmiy ro‘yxatdan o‘tgan ikki
mingdan ziyod diniy tashkilotlar faoliyat ko‘rsatib
turibdi. Ular uchun barcha qulayliklar yaratilgan.
Shuningdek, mamlakatimizda istiqomat qilayotgan
turli millat vakillari ham o‘zlari e’tiqod qilayotgan
dinlariga erkin ibodat qilmoqdalar. Bugun Res 
-
publikamizda 15 turdagi 170 dan ziyod noislomiy
diniy konfessiyalar (tash 
kilotlar) rasman faoliyat
ko‘rsat moqda. Respublikamizda to‘rtta diniy mar 
-
kaz — Movarounnahr Musulmonlari Boshqar 
masi,
O‘rta Osiyo Rus pravoslav cherkovi boshqarmasi,
O‘rta Osiyo Injil Nasroniylar — Baptistlari markazi va
O‘rta Osiyo Yettinchi kun Adventistlari Cherkovi kon-
fessiyalari yagona huquqiy tizim va maqom asosida ish
olib bormoqda. 
1999-yil 7-aprel kuni O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti I. Karimovning Farmoyishiga asosan
Toshkent islom universiteti tashkil etildi. Har yili
mazkur oliygoh islom tarixi va falsafasi, diniy qonun-
chilik, iqtisod va ta biiy fanlar fakultetlariga talabalarni
qabul qiladi. Universitet qoshida Islomshunoslik ilmiy
tadqiqot markazi, manbalar xazinasi hamda akademik
litsey faoliyat ko‘rsatmoqda. Xalqimizning vijdon
erkinligi huquqining kafolatlanganligi, bu sohada
erishayotgan yutuqlarimizning asosi Kons 
titutsiyamiz
va qonunlarimizning insonparvarlik, demok 
ratik
tamoyillariga asoslanganligidadir. 
Sobiq mustabid sho‘ro tuzumi davrida dinni jami -
yat hayotidan siqib chiqarishga urinishlar bo‘ldi.
Natijada ma’naviyat va ma’rifat o‘rnini ma’lum dara-
jada jaholat egallab, yurtdoshlarimiz fiqh, tafsir, hadis,
tasavvuf ilmlari haqida hatto umumiy tushunchaga
ham ega bo‘lmay qoldilar. Hatto islom dini nima
degan savollarga to‘liq javob bera oladiganlarning soni
3—Konstitutsiyani o‘rganish
65

---

ham ozchilikni tashkil etdi. Mo 
varounnahr diyori
azaldan dinu diyonat o‘chog‘i, fuzalo ulamolar yurti
ekanligini unutib qo‘ydik. 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 57-
moddasiga binoan: «Konstitutsiyaviy tuzumni zo‘r 
lik
bilan o‘zgartirishni maqsad qilib qo‘yuvchi, res 
-
publikaning su 
vereniteti, yaxlitligi va xavfsizligiga,
fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga
qarshi chiquvchi, urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va
diniy adovatni targ‘ib qiluvchi xalqning sog‘ligi va
ma’naviyatiga tajovuz qiluv 
chi, shu 
ningdek harbiy-
lashtirilgan birlashmalarning milliy va diniy ruhdagi
siyosiy partiyalarning hamda jamoat bir lash mala rining
tuzilishi va faoliyati taqiqlanadi. Maxfiy jamiyatlar va
uyushmalar tuzish taqiqlanadi». Bundan shunday
xulosaga kelish mumkinki, mamlakatimizdagi tinch-
lik, barqarorlikni ko‘rolma 
yotgan, yoshlarimizni en 
-
digina shakllanayotgan pok, beg‘ubor ongini buzishga
intilayotgan yuqorida tilga olingan ekstre mistik oqim-
larning g‘oyaviy qarashlari Konstitutsiya va qonun-
larimizga mos kelmaydi.
Diniy ekstremizm — ma’lum siyosiy maqsadlar
yo‘lida va din niqobi ostida mutaassiblar yoki ularning
irodasiga ko‘ra ish ko‘ruvchi guruhlar tomonidan olib
boriladigan o‘ta ashaddiy harakat va qarashlar maj-
muini anglatadi.
Diniy aqidaparastlik esa — siyosiy maqsadlar yo‘li -
da mavjud ijtimoiy muammolarni ilk, ya’ni mazkur
din paydo bo‘lgan paytdagi arkonlar asosida hal
etmoq niyatidagi harakat va qarashlardan iborat.
Islom aqidaparastlarining asosiy g‘oyasi — «sof
islom» qat’iyatlariga (prinsiplariga) qaytish, maqsadi
esa — islomiy davlat va taraqqiyot yo‘lini joriy etish-
dan iborat.
«Vahobiylar» hukumatni qo‘lga olishda ochiq
kurash, ekstremistik, terror yo‘lini tutsalar, «xizbut 
-
chilar» g‘oyaviy, mafkuraviy kurash uslubini qo‘llaydi-
66

---

lar, ular yoshlar tarbiyasidagi ma’naviy bo‘shliqdan
foydalanib, ularning ongini zaharlashga urinadilar.
Diniy oqimlarning nomlari turlicha bo‘lsa-da, as -
lida ularning maqsadlari va g‘oyalari bitta — dinni
niqob qilib, hokimiyatga intilish, tinch-osoyishta xalq
orasida nifoq va ixtilof chiqarish. Eng achinarlisi
shundaki, bu oqimlar hali ongi shakllanib ulgurma-
gan, tajribasiz, g‘o‘r yoshlarni o‘z tuzog‘iga ilintirib,
ulardan o‘zlarining g‘arazli maqsadlari yo‘lida foy-
dalanmoqdalar.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov
«O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tah-
did, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari»
kitobida dinning jamiyat hayotida tutgan o‘rni haqi-
da jumladan shunday deydi:
«Bizda din bundan buyon ham aholini oliy ruhiy,
axloqiy va ma’naviy qadriyatlardan, tarixiy va
madaniy merosdan bahramand qilishi tarafdorimiz.
Lekin biz hech qachon diniy da’vatlar hokimiyat
uchun kurashga, siyosat, iqtisodiyot va qonun-
shunoslikka aralashishi uchun bayroq bo‘lishiga yo‘l
qo‘ymaymiz. Chunki, bu holni davlatimiz 
ning
xavfsiz ligi, barqarorligi uchun jiddiy xavf-xatar deb
hisoblaymiz».