Paxta tozalash korxonalarining elektr energiya istemolini tadbiq etish

Paxta tozalash korxonalarining elektr energiya istemolini tadbiq etish

O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 23-oktabrdagi "O'zbekiston Respublikasi qishloq xo'jaligini 2020-2030-yillarda rivojlantirish strategiyasini tasdiqlash to'g'risida" gi PF-5853-sonli Farmoni ijrosini ta'minlash maqsadida, shu jumladan, qishloq xo'jaligida erkin raqobatni ta'minlaydigan bozor tamoyillarini joriy etish, paxta va g'alla ishlab chiqarish bo'yicha davlat buyurtmasini bekor qilish, ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligini oshirish va manfaatdorlikni mahsulot ishlab chiqaruvchilar, investitsiyalarni keng jalb qilish hisobiga qo'shimcha ish o'rinlari yaratish:

Prezidentimiz «O‘zbekiston Respublikasining investitsiya dasturi to‘g‘risida»gi qarori va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Sanoat korxonalarining energiya samaradorligini oshirish» loyihasini amalga oshirishga doir chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qarori bu borada muhim dasturilamal bo‘lib xizmat qilmoqda. Ushbu hujjatlarga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi va Jahon banki Xalqaro taraqqiyot uyushmasining «Sanoat korxonalarining energiya samaradorligini oshirish» qo‘shma loyihasi amalga oshirilmoqda.
Jahon bankining Xalqaro taraqqiyot uyushmasi va O‘zbekiston tijorat banklari kredit mablag‘lari samarasida mamlakatimiz sanoat korxonalarining aksariyati mahsulot ishlab chiqarish jarayonida elektr energiyasi va tabiiy gaz sarfini sezilarli qisqartirish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Mediatur mamlakatimiz sanoatida energetika resurslaridan samarali foydalanish borasidagi ishlar natijalari bilan ommaviy axborot vositalari vakillarini tanishtirish va buni keng jamoatchilikka etkazish maqsadida tashkil etildi.
Tadbir doirasida jurnalistlar «Toshkent yog‘-moy kombinati», «O‘zpaxtasanoat» AJ korxonalari, «Maksam-Chirchiq», «Ammofos-Maksam» aktsiyadorlik jamiyatlari va Olmaliq kon-metallurgiya kombinati kabi poytaxtimiz va Toshkent viloyatidagi qator sanoat korxonalarida bo‘ldi.
Ammofos-Maksam» aktsiyadorlik jamiyatida jurnalistlarga quvvati 800 kilovatt bo‘lgan yuqori volьtli 5 elektr motorini ancha energiya tejamkor motorlarga almashtirish bo‘yicha amalga oshirilgan loyiha natijalari xususida ma’lumot berildi. Avvallari eskirgan uskuna yiliga 24,8 million kilovatt-soat elektr energiyasi sarflagan bo‘lsa, quvvati 630 kilovattli yangi qurilmalarning o‘rnatilishi samarasida elektr energiyasi iste’molini yiliga 5,2 million kilovatt-soatdan ortiq kamaytirishga erishildi.
«O‘zpaxtasanoat» aktsiyadorlik jamiyati korxonalarida ham energiya samaradorligini oshirish bo‘yicha loyihalar hayotga tatbiq etilmoqda. Jumladan, mediatur doirasida jurnalistlar «O‘zpaxtasanoat» aktsiyadorlik jamiyatining «O‘zbekiston» paxtani qayta ishlash zavodiga tashrif buyurdi. Foydalaniladigan elektr energiyasini qisqartirish maqsadida aktsiyadorlik jamiyati tomonidan quyosh batareyalarida ishlaydigan 1200 dona ko‘cha chiroqlari xarid qilindi. Bu yoritish texnikasi bilan jihozlanish darajasi, shuningdek, paxtani qayta ishlash zavodlari tayyorlov punktlarining tashqi qiyofasi va infratuzilmasini tubdan o‘zgartirish imkonini bermoqda. Shu bilan birga, energiya iste’molini kamaytirish, kompressor uskunalar va chastotali o‘zgartirgichlar qo‘llangan holda elektr dvigatellarini himoya qiladigan yangi avtomatlashtirilgan qurilmalarni joriy etishga qaratilgan chora-tadbirlar muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. Ayni paytda korxonalarni zamonaviy, elektr samaradorligi yuqori bo‘lgan linter uskunalari asosida texnik qayta jihozlash masalalari hal qilinmoqda.
«O‘zpaxtasanoat» aktsiyadorlik jamiyati prognozlash va iqtisodiy tahlil , mazkur loyihalarning amalga oshirilishi soha korxonalari energiya samaradorligini bir necha marta oshirish imkonini berdi. Xususan, quyosh batareyalarida ishlaydigan ko‘cha chiroqlarining o‘rnatilishi hisobiga paxtani qayta ishlash zavodlari tayyorlov punktlarining keng hududlarini yoritishda elektr energiyasi sarfi sezilarli darajada kamaydi. Yillik tejalgan elektr energiyasi 3,5 million kilovatt-soatdan oshdi.
Mediatur yakunida jurnalistlarga «Sanoat korxonalarining energiya samaradorligini oshirish» loyihasi doirasida mamlakatimizdagi 32 sanoat korxonasida jami 81 loyiha amalga oshirilayotgani ma’lum qilindi. Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, ushbu loyihalar yiliga 539 million kilovatt-soatdan ortiq elektr energiyasi va 252 million kub metrdan ziyod tabiiy gazni.
Zamonaviy sharoitda paxtani dastlabki qayta ishlash texnikasi va texnologiyalarini rivojlantirish uchun mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish, jahon bozorida uning sifati va raqobatbardoshligini oshirish bilan bog'liq masalalar ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Paxta o'simliklaridagi tolalarga oid me'yoriy ko'rsatkichlarga erishish uchun paxta xom ashyosini paxta navlarining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda ishlab chiqarish texnologiyasini takomillashtirish zarur. Keyingi yillarda paxta tozalash sanoatida paxta xomashyosini qayta ishlash texnologiyasi buzilganligi, quritish va yonish agregatlari, paxta tozalagichlari va boshqa asosiy va yordamchi asbob-uskunalarning noto'g'ri holati tufayli past sifatli tola ishlab chiqarilmoqda. Tolalarni quyi sinflarga o'tish kuzatiladi va u diskontlangan sinflarda va shunga mos ravishda past narxlarda sotiladi. Bugungi kunda quritish va tozalashning tiqilib qolish kinetikasiga, paxta xom ashyosi tuzilishiga, tolalarni texnologik jarayonlar bo'yicha porokoobrazovaniya mexanizmiga va tola rangini o'zgartirish kinetikasiga ta'siri kam o'rganilgan. Paxta xomashyosini qayta ishlashga yaroqli paxta navlarini [2] ishlab chiqarishga tayyorlashning moslashuvchan texnologiyasi talab qilinadi. Ishlab chiqarishning turli sohalariga innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish iqtisodiyotning o'sishiga katta istiqbollarni ochib beradi. Ta'kidlash joizki, qishloq xo'jaligi mahsulotlarini qayta ishlashda energiya talab qiluvchi va qimmat texnologiyalar qo'llanilmoqda, bu esa tannarxning oshishiga olib keladi va ko'pincha maqsadli mahsulotlar sifatining pasayishiga olib keladi. Ho'l materiallarni quritish texnologiyasi, xususan, paxta xomashyosini issiqlik bilan ishlov berish, samarali resurslarni tejaydigan va energiyani tejaydigan, ekologik xavfsiz qurilmalarni yaratishni talab qiladi. Buning uchun ilgari ma'lum bo'lgan bir qator afzalliklarga ega bo'lgan yangi issiqlik hosil qiluvchi vositalarni ishlab chiqish kerak. Ular ekologik toza sovutish suvi bilan ishlaydigan qurilmalar majmuasi bilan quritish agentining haroratini tartibga solish imkoniyatiga ega bo'lishi kerak. Ushbu muammoni hal qilish dolzarb vazifadir.
Har yili butun dunyoda 20 million tonna paxta xomashyosi ishlab chiqariladi. Natijada qariyb 6,5–7% million tonna paxta tolasi olinadi. Qayta ishlash uchun yiliga 8-10 oy kerak bo'ladi. Shuning uchun paxta xom ashyosini sifatli saqlash va qayta ishlash asosiy omil hisoblanadi. Yanada samarali va yuqori sifatli tola olish uchun xom paxta qayta ishlash, ularning namlik 8-9 % [1] doirasida bo'lishi kerak. Odatda, paxta xom ashyosining birinchi navi 9-11% namlikka ega. Shuning uchun, paxta xom ashyosining namligini 8-9% ga kamaytirishdan oldin. Ayni paytda paxtani qayta ishlash zavodlarida ishlatiladigan quritish barabanlarida 2Sb-10, SB, SB kabi yuqori sifatli tolalarni quritish jarayonida ayrim miqdorlarning xususiyatlari kamayib bormoqda. Natijada, keyingi texnologik jarayonlarda tolalarning xilma-xilligi mexanik ta'sir tufayli 25% ga kamayadi, ko'p energiya isrof qilinadi, tolalar rangi yo'qoladi, shuningdek, tolalar burishadi, yomonlashadi.