Pedagogik amaliyotda mantiqiy fikrlashning ahamiyati



Download 303,18 Kb.
bet56/56
Sana29.06.2022
Hajmi303,18 Kb.
#718127
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   56
Bog'liq
5-mavzu. Pedagogik amaliyotda mantiq, axloq va estetikaning ahamiyati.

Estetika va ruhshunoslik. Estetika ruhshunoslik (psixologiya) bilan ham mustahkam aloqada. Ma’lumki, insonning ruhiy hayotini o’rganar ekan, ruhshunoslik hissiyotlar masalasiga katta o’rin beradi. Go’zallikni, san’at asarini yaratish va idrok etish ham ma’lum ma’noda hissiyotlar bilan bog’liq. Masalan, oddiy xarsang tosh kishida alohida bir hissiy taassurot uyg’otmaydi. Lekin toshga haykaltarosh qo’l urganidan so’ng, undan hayot nafasi, insoniy hissiyotlar ufura boshlaydi. Gap bunda toshga odam qiyofasi berilganida emas, balki shu qiyofaga bir lahzalik insoniy tuyg’ularning jamlanganidadir. Boshqacharoq qilib aytganda, ijodkor toshga o’zi tomoshabinga etkazishni maqsad qilib qo’ygan hissiyotlarning suratini chizadi va oddiy toshni haqiqiy san’at asariga aylantiradi. Agar ijodkor - haykaltarosh ana shu hissiyotlarni o’zi mo’ljallagan darajada tomoshabinga etkaza olsa va tomoshabinda o’sha hissiyotlarga yo aynan, yo monand tuyg’ular uyg’ota olsa, mazkur haykal haqiqiy san’at asari hisoblanadi. Nafosatshunoslik haykaltaroshdan haykalga, haykaldan tomoshabinga o’sha hissiyotlarning qay darajada o’tgan-o’tmaganligini, ya’ni, badiiy qiyofa qanchalik puxta yaratilganligini o’rganadi va shu asosda asarni baholaydi. Ruhshunoslik esa ana shu xissiyotlarning o’zini o’rganadi. Bundan tashqari, ruhshunoslik asar g’oyasidan tortib, to badiiy asar – estetik qadriyat vujudga kelgunga qadar bo’lgan ijodkorning hissiyotlar olamini tadqiq etadi. Albatta, bunday tadqiq va tahlillar, o’rganishlar alohida-alohida, muxtor holda emas, balki ikkala fanning bir – biri bilan hamkorligi, birining ikkinchisi hududiga o’tib turishi vositasida ro’y beradi. SHu bois ruhshunoslikka ham, nafosatshunoslikka ham teng aloqador bo’lgan san’at ruhshunosligi va badiiy ijod ruhshunosligi deb atalgan yo’nalishlar mavjud.
Estetika va sotsiologiya. Bugungi kunda estetikaning sostiologiya (ijtimoiyshunoslik) bilan aloqadorligi juda ham muhim. Ma’lumki, har bir san’at asari alohida inson shaxsiga e’tibor qilgani holda, jamiyatni ijtimoiy munosabatlar tizimi sifatida badiiy tadqiq etadi. Hatto inson va jamiyat bevosita aks etmagan manzara janridagi asarda ham ijtimoiylik jamiyat a’zosi – muallif qarashlarining bilvosita in’ikosi bo’lmish uslubda o’zini ko’rsatadi. Zero asar muallifi hech qachon o’zi mansub jamiyatdan chetda «tomoshabin» bo’lib turolmaydi. SHuningdek, yirik asarlar sostiologik tadqiqotlar uchun o’ziga xos material bo’lib xizmat qiladi. Bundan tashqari, sostiologiya jamiyat bilan san’atning o’zaro aloqalarini, san’atning ijtimoiy vazifalarini o’rganadi; san’atkorning jamiyatdagi o’rni, mavqei, o’quvchi va tomoshabinlarning ijtimoiy-demografik holatlarini tadqiq etadi; shaxs ijtimoiylashuvida san’atkor va san’at asarining ahamiyatini tahlil qiladi. Bu muammolarni atroflicha o’rganish uchun maxsus san’at sostiologiyasi sohasi ham mavjud. U ham ijtimoiyshunoslikka, ham nafosatshunoslikka birday tegishlidir. Ayni zamonda, muayyan san’at asarlari, janrlari va turlarining jamiyatdagi mavqeini aniqlab beruvchi maxsus sostiologik so’rov usullari ham mavjudki, ular shubhasiz, san’at taraqqiyotiga, estetikaning san’at sohasida to’g’ri yo’nalish tanlashiga ko’maklashadi.
Estetik va dinshunoslik. Estetikaning dinshunoslik bilan aloqasi alohida diqqatga sazovor. Chunki din va san’at doimo bir-birini to’ldirib keladi va ko’p hollarda biri boshqasi uchun yashash sharti bo’lib maydonga chiqadi. Buning ustiga, har bir umumjahoniy dinning «o’z tasarrufidagi» san’at turlari bor: buddhachilik uchun - haykaltaroshlik, nasroniylik uchun -tasviriy san’at, musulmonchilik uchun - badiiy adabiyot. SHuningdek, barcha umumjahoniy dinlar o’z ibodatxonalari bo’lishini taqozo etadi. Ibodatxonalarning esa me’morlik san’ati bilan bog’liqligi hammamizga ma’lum.
Umuman olganda, dinlar deyarli barcha san’at turlari bilan aloqadorlikda ish ko’radi. Asrlar mobaynida ana shu aloqalar natijasi o’laroq, san’at asarining o’ziga xos ko’rinishi – diniy-badiiy asar vujudga keldi. «Abu Muslim jangnomasi», SHohizinda me’morlik majmui, Kyoln jomesi, Rembrandtning «Muqaddas oila» asari, Hindi-Xitoy mintaqasidagi Buddha ibodatxonalari ana shunday diniy-badiiy asarlardir. Ularda diniy g’oyalar badiiyat orqali ifoda topgan. Nafosatshunoslik bunday asarlarni tadqiq etar ekan, albatta, dinshunoslik bilan hamkorlik qilmay iloji yo’q: u o’sha diniy g’oyalarning mohiyatini, har bir umumjahoniy dinning san’at oldiga qo’ygan talablarini yaxshi bilmog’i va hisobga olmog’i lozim.
Estetika va pedagogika. Estetikaning pedagogika bilan aloqasi tarbiya muammolarini hal qilish borasida yaqqol ko’zga tashlanadi. Chunki pedagogika ham ma’lum ma’noda nafosat tarbiyasi bilan shug’ullanadi. Lekin bu tarbiya alohida-alohida, muxtor qismlarga bo’lingan holda, turli yosh va sohalar uchun maxsus belgilangan tarbiya tarzida, ya’ni muayyan, aniq chegaralarda olib boriladi. Masalan, maktabgacha tarbiya, o’quvchilar tarbiyasi, sportchilar tarbiyasi v. h. Pedagogika ana shu sohalar va yosh bo’yicha olib borilayotgan estetik tarbiya muammolarini o’rganadi. Estetika esa nafosat tarbiyasining umumiy qonun-qoidalarini ishlab chiqadi, ya’ni, inson tug’ilganidan boshlab to o’lgunigacha bosib o’tadigan bosqichlar uchun umumiy bo’lgan tarbiya falsafasi sifatida ish ko’radi. Demak, rus nafosatshunosi M. Kagan aytganidek, pedagogika tarbiya borasida taktik tabiatga ega bo’lsa, nafosatshunoslik uning strategiyasidir.



1 Ал-Фараби. Вводный трактат в логику. // Материалы по истории прогрессивной общественно-философской мысли в Узбекистане. – Т.: «Фан», 1976, с. 128.

2 I.Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. //Asarlar to’plami. 7 jild. - T.: “O’zbekiston”, 1999, 134-bet.



3 Юсупов Э. Инсон камолотининг маънавий асослари. Т., Университет, 1998, 38-б.



4 Стоун И. Происхождение. Роман – биография Чарлза Дарвина. М., Политиздат. 1983. С. 273.

5 Қаранг: Аъзамов А. Фан ва дин: одамзоднинг пайдо бЎлиши. «Тафаккур» журнали, 1999, 4-сон, 32-б.

6 Каримов И.А. Донишманд халқимизнинг мустаҳкам иродасига ишонаман. «Фидокор» газетаси, 2000, 8 июн.

7 Фромм Э. Человек для себя. Минск, «Харвест», 2004. С. 18.

8 Стоун И. Происхождение. Роман – биография Чарлза Дарвина. М., Политиздат. 1983. С. 273.

9 Қаранг: Аъзамов А. Фан ва дин: одамзоднинг пайдо булиши. «Тафаккур» журнали, 1999, 4-сон, 32-б.

10 Каримов И.А. Донишманд халқимизнинг мустаҳкам иродасига ишонаман. «Фидокор» газетаси, 2000, 8 июн.

11 Фромм Э. Человек для себя. Минск, «Харвест», 2004. С. 18.

12 Локк Ж. Сочинения в 3 т. Т.3 М., «Мысль», 1988. С. 21.

13 Тибетская «Книга» мёртвых. М., «Подиум», 1992. С. 79.

14 Комилов Н. Тасаввуф. I китоб. Т., «Ёзувчи», 1996, 48-б.

15 Фузулий. Асарлар. Икки жилдлик. I жилд. Т., Ғ. Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашрёти, 1968, 27-б.

16 Золя Э. Собрание сочинений в 26 томах. Т. 24. М., ИХЛ, 1966. С. 7.

17 Қаранг: Шопенгауэр А.. Свобода воли и нравственность. М., «Республика», 1992. С. 224 - 229.

18 Толстой Л.Н. Собрание сочинений в 22 т. Т. 16. М., ИХЛ, 1983. С. 151.

19 Аль – Фараби. Социально-этические трактаты. Алма – Ата, «Наука», 1973. С. 3.

20 Ғулом Ғ. Танланган асарлар. Т., Ўздавнашр, 1953, 363-б.



21 Ламонт К. Иллюзия бессмертия - М., Политиздат, 1984. С. 276.

22 Ламетри Ж.О. Сочинения . М., «Мысль», 1983. С. 371.

23 Шеллинг Ф. Философия исскуства М., «Мысль», 1966. С. 403.

24 Вишев И.В. Проблема личного бессмертия. Новосибирск, «Наука», Сибирское отделение, 1990. С. 217.

25 Достоевский Ф.М. Собрание сочинений в 15 т. Т. 9, ч. I – III. А., «Наука», 1991. С. 394.

26 Byron. Selections. M., «Progress publishers», 1979. P. 242.

27 Думбадзе Н. Hellados. Низом Комил таржимаси. «Тафаккур» журнали, 1995, 3 – 4-сонлар.

28 Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 томлик, 13–т. Т., «Фан», 1988, 201-б.

29 Баркамол авлод орзуси. Т., «Шарқ», 1999, 38-б.

30 Баркамол авлод орзуси. Т., «Шарқ», 1999, 38-б.

31 Ғаззолий Абу Ҳомид. Мукошафат ул-қулуб. Т., «Адолат», 2002, 336-б.

32 Авлоний А. Ўсон миллат. Т., «Шарқ», 1993, 98-б.

33 Виндельбанд В. О свободе воли. Минск - Москва, «Харвест» - АСТ, 2000. С. 8.

34 Гегел Г. Эстетика. М., Искусство, 1968. С. 7.

35 Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Икки томли, 2 том, М., Русский язык, 1981. 497 – 498-б.

36 История древного мира. М., ОГИЗ, 1937. Т. 1. С. 276.

37 Поезия и проза Древного Востока. М., ИХЛ, 1973. С. 106.

38 O’sha manba. S. 95.

39 O’sha manba. S. 102.

40 Култура Древного Египта. М., Наука, 1976. С. 359.

41 Qarang: Ригведа. Мандалы I-IV. М., Наука, 1989. С. 116.

42 O’sha manba. S. 99.

43 Osha manba. S. 251.

44 Qarang: o’sha manba. S. 360

45 Федоренко Н.Т. Избранные произведения в 2 х т. Т.1. М., ИХЛ, 1987. С. 56.

46 Дао. М., - Харков, Эксмо-пресс – Фолио, 2000. С. 9.

47 Древнекитайская философия. Эпоха Хан. М., Наука, 1990. С. 75.

48 Qarang. Platon. G’or haqida masal. M.Qo’shmoqov tarjimasi. // «Sog’lom avlod uchun» jurnali, 1996, 1-son.

49 Аристотел. Сочинения в 4 т. Т.4. М., Мысл, 1983. С. 654.

50 Аристотел. Сочинения в 4 т. Т.4. М., Мысл, 1983. С. 653.

51 Qarang: Аристотел. Сочинения в 4 т. Т.1. С. 326.

52 O’sha manba. S. 655.

Лукреций Кар. О природе вещей. М., ИХЛ, 1983. С. 198.

O’sha manba. S. 126.

Гораций Флакк. Послание к пизонам // Фет А. Вечерные огни. М., Наука, 1971. С. 167.

53 O’sha manba. S. 167-168.

54 Лосев А.Ф. История античной эстетики. Поздный эллинизм. М., Искусства, 1980. С. 439.

55 O’sha manba. S. 440.

56 O’sha manba. S. 460.

57 Ван Вей. Стихотворения. М., ИХЛ, 1979. С.22.

58 O’sha manba. 231-233 b.

59 Qarang: Sher A. Axloqshunoslik. T., O’AJBNT – Yangi asr avlodi, 2003, 42-b.

60 Oybek. Mukammal asarlar to’plami, 1 t., T., Fan, 1975 y., 309-b.

22 Forobiy. Fozil odamlar shahri. T., A.Qodiriy nomidagi Xalq merosi nashriyoti, 1993 y., 113-b.

33 o’sha manba, 124-b.

61 Серебряков С.Б. Трактат Ибн Сины (Авиццена) о любви. Тибилиси, Мецнисреба, 1976. С. 49.

22 Эстетика. Словар. М., Политиздат, 1989. С. 96.

62 Ibn Sino. Salomon va Ibsol. T., G’. G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1980 y., 100-b.

63 Ibn Sino. She’rlar va tibbiy doston. T., O’z KP MK nashriyoti, 1988 y., 52-b.

64 Qarang, bu haqda bafurja berilgan, Sher A. «Sog’lom avlod» jurnali, 1996 y., 9-10 sonlar.

2


31 К.Ясперс. Смысл и назначение истории. М., Политиздат, 1991. С.378.
2 o’sha joyda
3Umar Xayyom. Ruboiylar. T.,O’z KP MK nashriyoti, 1981 y., 13-b.

65 Ruboiylar, 13-b.

66 Umar Хayyom. Navro’znоma, T., «Mеhnat» 1990, 54-b.

22 Rubоiylar, 16-b.

33 Rubоiylar, 122-b.

67 Rubоiylar, 183-b.

68 Navro’znоma.

69 Rubоiylar, 84-b.

32 Самосознание Европейской културы ХХ века. М., Политиздат, 1991. С. 209.

70 Qarang, bu haqda bafurja: Shеr A. Kеlmagu kеtmakdan nе ekan maqsud? «Tafakkur» jurnali, 2006 y., 1-sоn

71 Abdurauf Fitrat. Tanlangan asarlar, II-jild, T., «Ma’naviyat», 2000. 156-b.

72 Rubоiylar, 9-b.

Muхtоr A. Uyqu qоchganda. T., Ma’naviyat, 2005, 27-b.

73 Qarang: «Воскрешение наук о вере» 117-122-б.

O’sha manba. S. 140.

O’sha manba. S. 234.

Qarang: o’sha manba. S. 117-122.

O’sha manba. S. 121.

Navоiy. Mukammal asarlar to’plami, 20 tоmlik, 3-t. T., Fan, 1988 y. 25-b.

O’sha manba, 6-t., 1990 y., 264-265-b.

O’sha manba, 3-t., 528-b.

O’sha manba, 3-t., 542-543-b.

O’sha manba, 13-t., T., 1997, 63-b.



Jomiy. Bahoriston. T., Yozuvchi, 1997, 66-67-b.

Qarang: Чёрный. Осор, дар ҳашт шилд, шилди сеют. Душанбе, Адиб, 1987, соч. 155.

74 Августин А. Исповед. М., АСТ, 2003. С. 367.

75 История эстетической мысли в 6 т. Т. 2. М., Искусство, 1985. С. 155.

76 O’sha manba. S. 156.

77 Истории эстетической мысли. Т. 2. С. 285.

78 Юм. Д. Трактат о человеческой природе. Минск, Попурри, 1988. С. 350-351.

История эстетической мысли. Т.2. С.289.

Дидро Д. Эстетика и литературная критика. М.. ИХЛ, 1980. С. 117.

O’sha manba. S. 117.

Дидро Д. Салоны в двух томах. Т. 1. М., Искусство, 1989. С. 240.

Дидро Д. Салоны. Т.2. С. 326.







Кант И. Сочинения в 6 т. Т. 5 М., Мысл, 1966. С. 222.

O’sha manba. S. 257.

O’sha manba. S. 363.

79 Шиллер Ф. Собрание сочинений в 7 т. т.6. М., ГИКЛ, 1957. С. 265-266.




Шеллинг Ф. Философия искусства. М., Мысл, 1966. С. 400.

Qarang: Гегел Г. Эстетика в 4 т. Т. 2. М., Искусство, 1969. С. 314.

Qarang: Шопенгауер А. Мир как воля и представление. Т.1. Минск, Попурри, 1998. С. 312-316.

80 Шопенгауер А. Введение в филосифию. Новые паралипомены. Об интересном. Минск, Попурри, 2000. С. 397.

Соловёв В. Сочинения в 2 т. Второе издание. Т. 2. М., Мысл, 1990. С. 359.

Толстой Л. Собрание сочинения в 22 т. Т. XV, М., ИХЛ, 1983. С. 74.




o’sha manba, 46-47-b.

Anbar otin. Tanlangan asarlar. T., G’.G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1970 y., 48-b.

O’sha manba, 98-b.

Fitrat. Adabiyot qoidalari. T., o’qituvchi, 1995, 20-b.

o’sha manba, 21-b.

o’sha manba, 141-b.

Gorkiy M. Bemavrid mulohazalar. A.Sher tarjimasi. «Jahon adabiyoti» jurnali, 2000y., 6-son, 128-b.

O’sha manba, 130-b.

Muхtоr A. Yosh do’stlarimga. T., Yosh gvardiya, 1971, 70-b.

o’sha manba, 72-b.

Qarang: Muxtor A. Uyqu qochganda. T.. Ma’naviyat, 2005, 37-39 b.

Qarang: Аристотел. Сочинения в 4-х т., Т-1, М., Мысл, С. 326.

Download 303,18 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   56




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish