|
ADABIYOTIAR SHARHI.
Organik va noorganik dunyo atom va molekulalardan tashkil topib, tarkibi bo'yicha bir-biridan katta farq qilmaydi. Tiriklik o'z molekulalarini sintezlashda atomlami noorganik dunyodan oladi. O'simlik va hayvonlar organizmlari tarkibida D.I.Mendeleyev davriy jadvalidagi elementlarning 70 tasi aniqlangan. Jadvaldagi elemetlardan kislorod, uglerod, vodorod, azot, kalsiy, fosfor, kaliy, oltingugurt, xlor, natriy, magniy, rux, temir, mis, yod, molibden, kobalt va selenlar hujayra tarkibida har doim uchrab, ular ferment, gonnon, vitaminlar sintezi uchun zarur hisoblanadi. Miadoriy jihatdan kimyoviy elementlar turli xil organizmda turlicha bo'ladi. (M.N. Valixonov, 7-bet)
Tirik hujayra umumiy massasi 99% yuqori bo'lgan elcmcntlardan tuzilgan. Ycr qobig'ida ko'p tarqalgan elementlarga kislorod (0), krcmniy (Si), aluminiy (AI) va natriy (Na) kiradi. (N.A. Rahmatov, T.M. Mahmudov, 12-bet)
Hujayra ichi boshqarilishi (substratlar, metabolitlar, aktivatorlar, ingibitorlar, pH, harorat, allosterik fermentlar). Bunday boshqarilish avtomatik kechadi. (R.A. Sobirova, O.A. Abrorov F.X. Inoyatova, A.N.Aripov 123-bet)
Аktiv markaz, odatda, ferment yuzasidagi chutsurchada (tokchada) joylashadi. Natijada, substrat aktiv markaz bilan birikib, xujayra sitozolining suv muxitida bulmasdan, balki aktiv markaz funktsional gruppalarining uziga xos qurshovida turib koladi. (5— 10 baravar kam) buladi. (А.Y.Nikalayev 90-bet)
Garchi peroksizomalar biosintezda ishtirok etib, bir qator turli xil lipid molekulalarini, shu jumladan safro va xolesterin tarkibiy qismlarini ishlab chiqaradigan bo'lsada, ularning hujayra biologiyasidagi asosiy roli katabolikdir. Jigarda ba'zi peroksizomalar ichimliklar tarkibidagi etil spirtini zararsizlantirish elektronlarni alkogoldan chiqarib, ularni boshqa joyga qo'yish orqali, bu oksidlanishning ta'rifi. Peroksisomalardagi ba'zi fermentlar uzoq zanjirli yog kislotalarini parchalash dietadagi triglitseridlarning metabolizmi va boshqa manbalardan kelib chiqadi. Bu juda muhim vazifadir, chunki bu yog’ kislotalarining to'planishi asab to'qimalariga zaharli bo'lishi mumkin. Ushbu reaktsiyalar uchun zarur bo'lgan fermentlarni endoplazmik retikulumda ribosomalar tomonidan polipeptid zanjiri sifatida sintezlangandan so'ng, sitoplazmadan olish. (Van den Bosch, H., Schutgens, R. B. H., Wanders, R. J. A., & Tager, J. M. (1992). Peroksizomalar biokimyosi. Biokimyogarning yillik tekshiruvi).
Peroksisomalar hujayrada oksidlashish yo’li bilan dezamlash vazifasi bajaradi.
Oksidlanishyo’libilandezaminlanish:
R-CH(NH2)-COOH → R-CH(O)–COOH +NH3
Ko’rinib turibdiki, ammiyakdan tashqari dezaminlanishda yog’ kislotasi,gidroksikislota,to’yinmagan yog’kislotasi vaketokislota hosil bo’ladi.Ammoodam vahayvon to’qimalarida ko’pincha oksidlanish yo’li bilan dezaminlanish sodir bo’lib, ikkixilbo’ladi: bevositavabilvosita (transdezaminlanish). Bevosita oksidlanishlidezaminlanish.Bu jarayon peroksisomalarda joylashgan L-va D-aminokislotalar oksidazalari ishtirokidaboradi. Laminokislota oksidazalarikoferment sifatida FMN, D aminokislota 135 oksidazalariesa FAD tutadi.
Reaktsiya quyidagicha kechadi:
R-CH(NH2)-COOH → R-C=(NH)–COOH → R-CO-COOH +NH3
Birinchi bosqichda iminokislota,ikkinchibosqichda esa ketokislota hosil bo’ladi va NH3 ajralib chiqadi. Oksidazalarning qaytarilgan kofermentlari bevosita kislorod bilanoksidlanishi mumkin, natijada vodorodperoksid hosilbo’ladi. Uesakatalaza ta’sirida suvvakislorodga parchalanadi. Oksidazalarnidezaminlovchi degidrogenazalar deb ham yuritiladi. Shuni ham ta’kidlash kerakki,L-aminokislotalar oksidazalari Daminokislotalar oksidazalarga qaraganda fa’olligi pastroqdir; ularning ta’sir etish pH optimumi 10ga teng, bunday pH qiymatiesa fiziologik sharoitda bo’lmaydi. Taxminlarga ko’ra L-aminokislotalarning izomerazalari ta’sirida D-aminokislotalarga aylanib so’ngra to’qimalardadezaminlanishga uchraydi. Umumanolganda bevositaoksidlanish yo’li bilan dezaminlanishaminguruhi o’zgarishidakam o’rin egallaydi. ( A. A. Jo'rayeva, Malikova G Yu. “biokimyo uslubiy majmua” 139-bet).
Do'stlaringiz bilan baham: |
