Qadimgi sharq adabiyoti jahon adabiyoti kafedrasi dotsenti Bahor To’rayeva reja

Mahobhorat jahonning koʻpgina tillariga tarjima qilingan, shu jumladan, "Janglar qissasi. Mahobhorat yoki Bharata avlodlari jangnomasi"

A.Fayzulla tarjimasida oʻzbek tilida chop etilgan.

Konfutsiy miloddan ilgari taxminan 551—471-yillarda yashagan. Uning butun dunyoda mashhur boʼlgan nomi «kun» va «futszi» soʼzlari asosida yasalgan «Kun» hozirgi vaqtda familiyani anglatuvchi soʼz boʼlsa, «fu» faylasuf, «szi» oʼqituvchi maʼnolarini ifodalovchi soʼzlardir. Yaʼni Konfutsiy «falsafa oʼqituvchisi» degan soʼzlarning familiya maqomini olgan shaklidir.

Konfutsiy yashagan davrdan «Toʼrt asos» va «Besh asos» degan ulkan yozma yodgorliklar saqlanib qolgan. «Besh asos» Konfutsiyga qadar yaratilgan «Qoʼshiqlar kitobi», «Taomillar kitobi» («Marosimlar kitobi»), «Rivoyatlar kitobi» va «Folbinlik kitobi» («oʼzgarishlar kitobi») singari qismlardan iborat boʼlgan. Lekin bu kitoblarning barchasi konfutsiylik taʼlimoti asosida qayta ishlangan va Konfutsiy taʼlimotining mohiyatini ochishga xizmat qilib kelgan. «Toʼrt asos» esa Konfutsiy «Hikmatlar»idan tashqari, «Menszi» («Men-muallim»), «Buyuk taʼlimot» va «Oraliq haqidagi taʼlimot» sin-gari Konfutsiy shogirdlarining hikmatli soʼzlaridan tashkil topgan.

Konfutsiy taʼlimoti markazida «muruvvatli zot» turadi. U hukmron tabaqaning ideal vakili boʼlib, Konfutsiy taʼlimoti yordamida oʼzida jamiyat farovonligini taʼminlay va maʼnaviy asoslarini ifodalay oladigan olijanob fazilatlarni shakllantirgan. Konfutsiy «Hikmatlar»i «muruvvatli zot»ning shunday yuksak insoniy fazilatlarini aks ettiradi.

Аniqroq aytsak, bu zot oliy hukmdorga nisbatan chuqur ehtiromli, xalqqa esa muruvvatli boʼluvchi, butun kuch va qobiliyatini jamiyat oldidagi burchini oqlashga, milliy urf-odat va anʼanalarning toʼla-toʼkis bajarilishini taʼminlashga sarf etuvchi kishidir. Shuning uchun ham uning oʼgitlari, pand-u nasihatlari Xitoyda hanuzga qadar eʼzozlanib va qadrlanib keladi.

Yan Yuan haqiqiy odamiylik nima, deb soʼradi.

— Odam oʼzini tuta bilishi va adab taomillariga rioya etishi kerak, — deb javob berdi Ustoz, — mana shu chinakam odamiylik boʼladi. Bir safar oʼzingni tutishga oʼrgansang va adabga rioya qilgan holda harakat qilsang, shunda butun Osmon seni odamiy ekan, deb ataydi. Odamiy boʼlish yoki boʼlmaslik faqat kishining oʼzigagina bogʼliq, — axir bu narsa boshqalarga bogʼliq boʼlishi sira aqlga toʼgʼri keladimi?

— Marhamat qilib ayting-chi, bunga qanday erishsa bo’ladi?

Ustoz aytdi:

— Аdabga zid narsalarga qaramang. Аdabga zid narsalarni eshitmang. Аdabga xilof narsalarni gapirmang. Аdabga xilof narsalarni qilmang.