Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi



Download 2,09 Mb.
Pdf ko'rish
bet83/245
Sana02.09.2021
Hajmi2,09 Mb.
#162437
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   245
Bog'liq
ona tili morfemika soz yasalishi morfologiya fanining oquv-uslubiy majmuasi

                                   GRAMMATIKA HAQIDA TUSHUNCHA 
 
Grammatika  tilshunoslik  fanining  nazariy  bо‘limlaridan  biri  bо‘lib,  gapda 
sо‘zlarning  о‘zgarish  va  birikishi  haqidagi  qoidalarni  о‘rgatadi.  Grammatika 
atamasining  ikki  ma’nosi  mavjud.  Birinchidan,  grammatika  tilning  muayyan 
tarkibiy  qismi  grammatik  qо‘rilishini  ifodalasa,  ikkinchidan,  shu  grammatik 
qо‘rilishga  xos  qoidalarni  umumlashtirib,  uni  ilmiy  asosda  о‘rganuvchi  fanni 
bildiradi. 
Tilning  grammatik  qurilishini  ifodalashi  grammatika  fanining  tekshirish  obyekti 
hamdir. Mа’lumki, har qanday tilning о‘ziga xos grammatik qurilishi mavjud bо‘ladi. 
Tilning  grammatik  qurilishi  muayyan  tilning  boshqa  tillardan  farqlovchi  о‘ziga  xos 
belgilaridan  biridir.  Binobarin,  grammatikasiz  fikr  ifodalab  bо‘lmaydi.  Tilning 
grammatik qurilishi о‘z-о‘zidan vujudga kelmaydi. U nutq jarayonida tilning fonetik 
va  lug‘aviy  tomonlari  bilan  bog‘liq  holda  borliqdagi  narsa  va  hodisalarni 
umumlashtirish  asosida  vujudga  keladi.  Biroq,  grammatika  tilning  boshqa 
sohalariga,  chunonchi,  lug‘at  tarkibiga  ko‘ra  ham  keng  qamrovlidir.  Chunki, 
grammatikada  faqat  sо‘zlar  emas,  balki  ular  orasidagi  munosabatlar  ham  о‘z 
ifodasini  topadi.  Ya’ni  tildagi  har  bir  sо‘z  lug‘aviy  ma’no  ifodalaydi.  Biroq,  bu 
ma’nolarning  о‘zi  bilan  fikr  ifodalanmaydi.  Kо‘rinadiki,  sо‘zlar  nutqda  grammatik 
jihatdan  shakllangan  tus  olsa,  о‘zaro  bir-biri  bilan  bog‘lansagina  fikr  ifodalash 
uchun xizmat qiladi. Shunday ekan, har qanday sо‘z birikmalarning va nutqning ham 
asosida  sо‘z  yotadi.  Shu  jihatda  tilning  grammatik  qurilishi  lug‘at  tarkibi  bilan 
chambarchas  bog‘langandir.  Grammatika  tilning  eng  oliy  kо‘rinishi  sifatida  yakka 
birliklar asosida emas, umumlashmalar asosda vujudga keladi. 
Masalan:  kitob,  daraxt,  gul,  talaba  sо‘zlari  turli  predmetlarning  nomini 
bildiruvchi  sо‘zlar.  Biroq,  ular  grammatikada,  bir  grammatik  kategoriya  —  ot 
turkumidir.  Yoki  yozdi,  о‘qidi,  bordi,  keldi  kabi  sо‘zlar  turli  xildagi  harakatlarni 
bildiradi.  Bu  ham  grammatika  uchun  bir  umumlashma  —  fe’l  turkumidir. 
Kо‘rinadiki, grammatika tildagi sо‘zlar uchun umumiy bо‘lgan hodisalarni о‘rganish 
asosida ularni muayyan tizimda birlashtiradi. Ikkinchidan, grammatikadan tashqari 
sо‘zlar  til  uchun  oddiy  material,  ular  grammatik  munbsabatlar  asosida  birikadi, 
shalllanadi  va  fikr  ifodalash  vositasiga  aylanadi.  Demak,  grammatika  tildagi 
lug‘aviy  materiallarni  ma’lum  maqsadlarga  kо‘ra  ishlatish  vazifasini  ham 
bajaradi.  Tilning  grammatik  qurilishining  muhim  xususiyatlaridan  biri  uning 
takomillashib, о‘zgarib borishidir. Bunday  о‘zgarishlar jamiyat taraqqiyotidagi 
obyektiv  qonunlar  asosida  vujudga  keladi.  Ammo  tilning  grammatik  qurilishi  til 
uchun  umumiy  bо‘lgan  muayyan  normalarga,  qoidalarga  bо‘ysunadi.  Masalan, 
adabiy  tilda  eganing  gapning  birinchi  qismida  kelishi  yoki  aniqlovchining 
aniqlanmishdan  oldin  kelishi:  keng  dala,  moviy  kо‘l,  ulkan  tog‘,  qaratqich  bilan 
qaralmishning shaxs va sonda moslashib kelishi: mening  dо‘stim, uyning eshigi, 
kitobning varag‘i til normalari asosidagi hodisalardir. 
Bu  normalar  grammatikada  ham  grammatik  qurilishga  xos  qonun-qoidalar 
asosida mujassamlashgan holda о‘z ifodasini topadi. 

Download 2,09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   79   80   81   82   83   84   85   86   ...   245




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©www.hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish