Qarshi muhandislik iqtisodiyot

2.3-rasm. Qayd qiluvchi qurilmalar: 
а—qutb koordinatalarida; б—to‘g‘ri chiziqli koordinatalarda; в—davriy 
qayd qiluvchi. 
2.3-rasmda qayd qiluvchi tipik qurilmalarning sxemalari keltirilgan. 
Qayd qiluvchi qurilmalarning xarakteristikasi shkalalik sanoq qurilmalari 
xarakteristikasiga o‘xshash va (2.1), (2.2) tenglamalar bilan ifodalanadi. Qayd 
qiluvchi qurilmalar uchun (2.3-rasm, a, b) bu tenglamalarda φ va L tegishli burilish 
burchagini hamda pero ushlagichning diagramma to‘ri chizig‘ining nolli belgisidan 
siljishini, U esa to‘r bo‘yicha olingan sanoqni anglatadi. Davriy chop etuvchi qayd 
qiluvchi qurilma uchun xarakteristika (2.3-rasm, v) (2.1) tenglama bilan 
tasvirlanadi, unda φ —kirish valchasining burilish burchagi, U— chop etilgan son 
(sanoq). 
Disksimon diagrammalar tekis va notekis bo‘linmali bo‘lishi mumkin 
Lentasimon diagrammalar ham ikki turli bo‘ladi: o‘lchash asbobi perosi to‘g‘ri 
chiziqli harakat qiladigan va perosi aylana yoyi bo‘ylab harakat qiladigan. 
Ko‘rsatkichi kam kuch bilan siljitiladigan asboblarda (masalan, o‘zi yozuvchi 
millivoltmetrlarda) yozish yordamchi qurilma yordamida amalga oshiriladi. 
Ayrim o‘lchov vositalari va o‘lchov sistemalaridan tashqari murakkab 
informatsion-o‘lchov sistemalari ham qo‘llaniladi. Ular ko‘plab nuqtalarda 
avtomatik o‘lchashni amalga oshirishnigina ta’minlab qolmay (o‘lchov kanallari 
soni ming-minglab bo‘lishi mumkin). balki o‘lchash natijalarini berilgan 
algoritmlar bo‘yicha zarur qayta ishlashni ham bajaradi. Shu munosabat bilan 

---

13 
o‘lchash o‘zgartkichlarining informatsion-hisoblash mashinalarining va kirish 
qurilmalarining kirishiga keladigan signallarni unifikatsiyalashtirish zarurati 
tug‘ildi. Signallarni unifikatsiyalashtirish o‘lchov asboblari turlarini minimumga 
keltirish imkonini beradi, o‘lchov vositalarining o‘zaro almashinuvchanligini 
ta’minlaydi. 
O‘lchov vositalari o‘lchash jarayonidagi bajarayotgan vazifasi, roliga qarab