Qarshi viloyati toponimiyasining tarixiy manbalari va tadqiqi

Qarshi viloyati toponimiyasining tarixiy manbalari va tadqiqi

Qashqadaryo Oʻzbekiston viloyatlaridan biri hisoblanadi.Qashqadaryoning markazi

Qarshi shahri boʻlib, u sharqning azaliy va qadimiy shaharlaridan sanalib kelingan.
Ba'zi manbalar Qarshi nomi 14-asrda vujudga kelganidan dalolat beradi.Qadimda
Qarshi Navkat ( Navtak, Navtaka ) hamda Naxshab nomlari bilan atalgan.
Qarshi shahrining 2700 yilligi nishonlangani uning qanchalar qadimiy va buyuk shahar
ekanligini isbotlab turibdi. 2700 yillik tantana munosabati bilan shahrimizning qiyofasi
qayta tiklandi. Koʻrkiga koʻrk qoʻshildi.Chiroyli va hashamatli binolar va inshootlar qad
rostladi. Shahrimizning mahalla koʻcha va boshqa koʻplab obyektlarining nomlanishi
ham juda uzoq yillik tarixga ega ekanini tarixshunos hamda qadimshunos olimlar ham
e'tirof etadilar. Yozishlaricha,qadim davrda shahar maqomiga ega boʻlish uchun 32 xil
kasb-hunar turi boʻlishi talab etilgan.Demak,Qarshi shahar moqomiga ega boʻlgan ekan
unda 32 xil kasb-hunar mavjud boʻlganidan, bu esa uning naqadar madaniy va ma'rifiy
shahar boʻlganidan dalolat beradi. Qarshi qadimiy shahar ekan, uning har bir obyekting
nomlari ham uzoq oʻtmishga egadir. Bu tarixiy nomlarning koʻpchiligi shoʻrolar davrida
yoʻq qilingan.Mustaqillikka erishganimizdan soʻng, istiqlol yillarida esa bu nomlar qay
ta tiklandi. Xalq xotirasida saqlanib qolgan joy nomlari qayta mahalla va koʻcha nomla
riga aylandi. Masalan:Elchixona, Sarbozxona, Gulmachit, Oqmachit, Oqsaroy, Nova,
Beglar, Javharariq, Rastaguzar va boshqalar.
Bilasizmi? Qadimiy shahrimizning har xil nomlar bilan atalishi uning joylashuv
oʻrniga bogʻliqdir. Shahar uchun asos boʻlgan qoʻrgʻonlar: Zahhoki Moron,Yerqoʻrgʻon
hamda Shulluktepa xarobalaridir. Qarshi avval shu xarobalar oʻrnida bunyod etilgan.
Uning eng soʻngi nomi biz hozir ataydigan Qarshi viloyati toponimiyasining tarixiy
manbalari va tadqiqi Qarshidir. ХVII asr tarixshunosi Muhammad Ibn Valining yozishi
cha "Kepakxon Moʻgʻul u yerda bir koʻshk qurgan edi,Moʻgʻul tilida koʻshkni qarshi
deb ataganlari uchun o’sha vaqt dan boshlab, ul shahar Qarshi nomi bilan mashhur
boʻldi" Tarixnavisning soʻzlarini boshqa tarixiy manbalar ham isbotlaydi.Moʻgʻul
hukmdori Kepakxon hukmdorlik markazini Qashqadaryoga koʻchirgan va Qarshi Moʻ
gʻullar poytaxtiga aylantirilgan.1328-yilda hashamatli bir qoʻrgʻon qurilgan va koʻshk
Qarshi deb atalgan.Hamda ХI asr turkiy tilda, shu jumladan,Oʻzbek tilida ham xon,
mamlakat hukmdorlari qasri Qarshi deb nomlangan.
Shu oʻrinda aytib oʻtish joizki, agar qadimiy tarixga yuzlanadigan boʻlsak, ХI asrning
buyuk yodgorligi "Qutadgʻu bilig" da beklar yashaydigan va faoliyat koʻrsatadigan qa-
rorgoh Qarshi atamasi bilan atalgan. Buni quyidagi orqali koʻrish mumkin.
Bu beklar evi odi Qarshi turur
Bu Qarshi ichindagi Qarshi turur
Qarshi soʻzining qadimiy ma'nolari asosida Qarshi,Qarshiboy,Qarshibek kabi oʻgʻil
bolalar ismi hamda Oyqarshi, Qarshiniso, Qarshibonu kabi qizlar ismlari ham paydo
boʻlgan.Qarshi toponimiyasiga va uning paydo boʻlishiga tarixshunoslarning yonda-
shuvi asosida qaraydigan boʻlsak, toʻsiq, devor. Devor bilan oʻralgan joy,maskan ya'-
ni koʻshk, qal'a,ma'nolarida keladi. Shu oʻrinda yanada oydinlashtiradigan boʻlsak,
Oʻzbeklarning turar joy qurilish, me'morchilik madaniyati bilan bogʻliq tarzda bu ma'-
nolar vujudga kelgan. Shahar nomiga asos boʻlgan Qarshi soʻzi va uning aholi yashov
chi maskanlari bilan bogʻliq ma'nosi Tungus-Manjur va Moʻgʻul tillaridan saqlanib
qolgandir.