Qattiq jismning elastik deformatsiyasi bilan shu jismga qo

16.GUK QONUNI — qattiq jismning elastik deformatsiyasi bilan shu jismga qoʻyilgan mexanik kuchlanish orasidagi chizikli munosabatni ifodalaydigan qonun. R. Guk kashf qilgan (1660). Kuchlanish taʼsirida jism choʻzilishi yoki siqilishi mumkin. Mas, uzunligi va koʻndalang kesim yuzasi S boʻlgan sterjen boʻylama Gʻ kuch bilan choʻzilsa, uning uzayishi Al=Fl/ES boʻladi, bunda: D — mutlaq (absolyut) choʻzilish (qisqarish), Ye — elastiklik moduli (Yung moduli). Nisbiy choʻzilish uchun o»=Јye, bunda o — normal kuchlanish, ye — nisbiy choʻzilish. Siljish uchun x=Su, bunda: u — siljish burchagi, x — urinma kuchlanish, G — siljishdagi elastiklik moduli, koʻpchilik materiallar uchun G=0,4E. Mac, poʻlat uchun Ј=2-106 kg-k/sm2, choʻyan yoki mis uchun Јʻ=1-106 kg-k/sm2 va h. k.
17.Ishqalanish kuchi.
Mexanikada o’rganiladigan yana bir kuch – bu ishqalanish kuchidir.Tepalikdan sirpanib tushayotgan chana gorizontal yo’nalishda o’tganda uning tezligi kamayib boradi va to’xtaydi.Demak, chana harakataing to’nalishiga qarshi kuch mavjud.Yerda turgan yukni tortib sudrash uchun ham qandaydir kuch ta’sir qiladi.

Bir jismning boshqa jism sirtida harakatlanishida paydo bo’ladigan va harakatga qarshi yo’nalgan kuch ishqalanish kuchi deb ataladi.
Stol ustida tahlanib turgan kitoblarni surish uchun kuch bilan ta’sir etishimiz kerak.Muz ustida harakatlanayotgan shayba,matori o’chirilgan avtomobil sekinlashib boradi va to’xtaydi.Avtomobilga tormoz berilsa u tezda to’xtaydi.Bu keltirilgan misollarda kitob bilan stol sirti , shayba bilanmuz sirti, avtomobil g’ildiragi bilan aylanish o’qi , shina va asvalt orasida ishqalaninsh kuchi vujudga keladi.Tasmali uzatma ham ishqalanish tufayli shkirlarni aylantiradi.
Ishqalaninsh kuchi hosil bo’lishining birinchi sababi – bir-biriga tegib turadigan jismlarning g’adir-budirligidandir.
Hatto , juda silliq ko’rinadigan jismlarning sirtlarida ham g’adir – budirliklar va tirnalganjoylar bo’ladi.
Bir jism ikkinchi jismning sirtida sirpanganda yoki dumalaganda, bu g’adir – budirliklar bir-biriga ilashib harakatlanishga to’sqinlik qiluvchi kuchni vujudga keltiradi.

Ishqalanish kuchi hosil bo’lishining ikkinchu sababi – bir – biriga tegib turadigan moleykulalarining o’zaro tortishidir.
Agar jismlarning sirti yahshilab silliqlangan bo’lsa , jismlar bir- biriga tekkanda ular sirtidagi moleykulalar bir-biriga juda yaqin bo’ladi.Bunda bir- biriga tegib turgan jism moleykulalar orasida tortish kuchlari sezilarli bo’ladi. Jismlarning bir - biriga ishqalaninsh hodisalarini uch turga bo’lish mumkin:tinshlikdagi (tinch holatdagi)ishqalanosh,sirpanish ishqalanishi va dumalash ishqalanishi.
Tinchlikdagi ishqalanish.