Qattiq maishiy chiqindilarni ikkilamchi qayta ishlash borasidagi vaziyat tahlili

---

QATTIQ MAIShIY ChIQINDILARNI IKKILAMChI QAYTA

IShLASh BORASIDAGI VAZIYaT TAHLILI

Oʻzbekistonda har yili 13-15 mln tonnadan ziyod qattiq maishiy

chiqindilar (QMCh) hosil boʻladi, ularning 90%dan ortigʻi poligonlarga

joʻnatiladi va faqat 8% chiqindi ikkilamchi qayta ishlab chiqariladi. Har

bir million tonna qattiq maishiy chiqindi (QMCh)da 360 ming tonna

oziq-ovqat chiqindisi, 160 ming tonna qogʻoz va karton, 55

 ming tonnagacha mato, 45 ming tonnagacha plastmassa va koʻplab

boshqa qimmatli komponentlar yoʻq boʻlib ketadi.

 

QMChni boshqarish tizimi toʻgʻrisida

Qattiq maishiy chiqindilarni boshqarish tushunchasi keng koʻlamdagi,

jumladan QMCh toʻplash, tashish, utilizatsiyalash va qayta ishlash

masalalarini qamrab oladi. 1990-yilga qadar Oʻzbekistonda

chiqindilarni boshqarishning qatʼiy maʼmuriy-rejali tizimi ishlagan.

Oʻshanda respublikadagi butun texnik va institutsional siyosatni

Kommunal xoʻjalik vazirligi amalga oshirardi, u yil va besh yillikdagi

ustuvor harakatlarni aniq belgilardi, boz ustiga, ishlab chiqarish va

isteʼmol chiqindilarining ikkilamchi qayta ishlanishiga salmoqli urgʻu

berilardi.

2002-yilda “Chiqindilar toʻgʻrisida”gi Qonun (lex.uz)ni tayyorlash va

qabul qilish uchun naq oʻn yil kerak boʻldi, unga koʻra: “Chiqindilar

bilan ishlash sohasidagi maxsus vakolatga ega davlat organlari

quyidagilardir:

Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qoʻmitasi;

Sogʻliqni saqlash vazirligi

Oʻzbekiston “Oʻzkommunxizmat” agentligi

Sanoat xavfsizligi davlat qoʻmitasi

---

“Sanoatkontexnazorat” agentligi

“Oʻzkimyosanoat”

Ichki ishlar vazirligi

Mahalliy davlat hokimiyati organlari (hokimliklar)

Oʻzini oʻzi boshqarish organlari (mahalla qoʻmitalari, TJESH)

Idoralar soni ortishi har doim ham ish sifatining ortishiga olib

kelmasligi maʼlum, zero bu tuzilmalarning har biri oʻzining tor idoraviy

vazifalari va maqsadlariga ega. QMCh yigʻish, saqlash, tashish va

qayta ishlash muammolari esa, bu muassasalar uchun qoʻshimcha

“bosh ogʻriq” boʻladi, boz ustiga, bu funksiyani amalga oshirish koʻp

ham davlat byudjetidan moliyalanavermaydi.

Shusiz ham kam boʻlgan byudjet mablagʻlarining yanada boʻlib

tashlanishi respublikadagi shaharlar va tuman markazlari hududlarini

sanitar tozalashni amalga oshirayotgan “Oʻzkommunxizmat” va

uning boʻlinmalarining moddiy-texnik bazasining mustahkamlanishini

qiyinlashtiradi.

Bundan tashqari, idoralar oʻrtasida kerakli axborot almashinuvi

amaliyoti yetarlicha rivojlanmaganligini qayd etish kerak. Qabul

qilinadigan hujjatlar koʻp qismi takrorlanadi va, aslida aholi uchun

qabul qilingan boʻlsa-da, aholigacha yetib bormaydi.

 

QMChni ikkilamchi qayta ishlash sohasini huquqiy tartibga

solish

QMChni ikkilamchi qayta ishlash sohasini huquqiy tartibga solish

quyidagi normativ-huquqiy hujjatlar doirasida amalga oshiriladi:

Oʻzbekiston Respublikasi QONUNLARI

1

---

“Tabiatni muhofaza qilish toʻgʻrisida”gi Qonun

 1992 y

“Davlat sanitar nazorati toʻgʻrisida”gi Qonun

 1992 y

Oʻzbekiston Respublikasi Yer kodeksi

 1998 y

“Chiqindilar toʻgʻrisida”gi Qonun

 2002 y

Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti qarorlari va farmoyish

 “2017 — 2021-yillarda maishiy chiqindilar bilan bogʻliq ishlarni

amalga oshirish tizimini tubdan takomillashtirish va rivojlantirish

chora-tadbirlari toʻgʻrisida”

 „ Fransiyaning Taraqqiyot agentligi ishtirokida «Samarqand

shahridagi qattiq maishiy chiqindilarni boshqarishni

modernizatsiyalash» loyihasini amalga oshirish chora-tadbirlari

toʻgʻrisida “

Respublika shaharlarida maishiy chiqindilarni yigʻish, tashish,

utilizatsiya qilish, qayta ishlash va koʻmish boʻyicha klasterlarni

tashkil etish doirasida olib kelinadigan, Oʻzbekiston Respublikasida

ishlab chiqarilmaydigan maxsus texnika, texnologik uskuna hamda

butlovchi buyumlarni olib kirishda bojxona toʻlovlaridan ozod etish

roʻyxatlarini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi Farmoyish

„Maishiy chiqindilar bilan bogʻliq ishlarni amalga oshirish tizimini

yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida“

„2019 — 2028-yillar davrida Oʻzbekiston Respublikasida qattiq maishiy

chiqindilar bilan bogʻliq ishlarni amalga oshirish strategiyasini

tasdiqlash toʻgʻrisida“

Toshkent shahrida maishiy va qurilish chiqindilari bilan bogʻliq

ishlarni amalga oshirishni takomillashtirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida

Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlari

 „Tarkibida simob moddasi boʻlgan lampalar va priborlardan

foydalanish va ularni foydali ravishda ishlatish korxonalari faoliyatini

tartibga solish toʻgʻrisida“

---

 „Simobli lampalarning ishlatilib boʻlgan resurslarini toʻplash va ularni

utilizatsiya qilishni tashkil etish toʻgʻrisidagi nizomni tasdiqlash

haqida“

„Chiqindilar bilan bogʻliq ishlarni amalga oshirish sohasida davlat

hisobi va nazoratini olib borish tartibi toʻgʻrisidagi nizomni tasdiqlash

haqida“

 „Chiqindilar bilan bogʻliq ishlarni amalga oshirish sohasida davlat

hisobi va nazoratini olib borish tartibi toʻgʻrisidagi nizomni tasdiqlash

haqida“gi Qaroriga ilova

“Toshkent viloyatidagi “OHANGARON” va “MAYDONTOL” maishiy

chiqindilar poligonlarida hosil boʻladigan sassiq gazlarni qayta

ishlash hisobiga elektr energiyasi shlab chiqarish” investitsion

loyihasini amalga oshirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida

Sanitar qoidalar va me’yorlar

Oʻzbekiston sharoitida maxsus poligonlarda qattiq maishiy

chiqindilarni saqlash va zararsizlantirishga sanitar talablar

 OʻzR SanQvaM N 0157-04 12.07.2004 y

Oʻzbekiston sharoitida sanoat chiqindilarini yigʻish,

inventarizatsiyalash, tasniflash, zararsizlantirish, saqlash va

utilizatsiyalashni tashkil qilish sanitar qoidalari va me’yorlar

Prezidentning 15.12.2020 y.dagi PQ-4925- son qarori alohida eʼtiborga

molik, u QMChni ikkilamchi qayta ishlash sohasida davlat-xususiy

sherikchiligini oʻrnatadi.

Osiyo Taraqqiyot Banki tomonidan, Oʻzbekiston Respublikasi

hukumati kafolаti ostida 55 mln dollarlik “Toshkent shahrida qattiq

maishiy chiqindilarni boshqarish” kredit loyihasi doirasida Toshkent

shahrida maishiy va qurilish chiqindilarini yigʻish, saralash, olib chiqib

ketish va qayta ishlashning zamonaviy uslublari va texnologiyalarini

joriy etish maqsadlarida QMChlarni ajratib yigʻish, Toshkentda

xususiy sherik tomonidan zamonaviy texnologiyalarni qoʻllagan holda

tashkil topadigan qattiq maishiy chiqindilarni utilizatsiyalash va qayta

ishlash korxonalarini tashkil etish shart-sharoitlari belgilandi.

Loyiha doirasida QMChni qayta ishlash darajasini 8%dan 30%ga

oshirish va qattiq maishiy chiqindilarni yigʻish, saralash va olib chiqib

ketish sohasida xususiy tarmoq ulushini 100%ga yetkazish koʻzda

---

tutilgan.

Bundan tashqari,  Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil

17-apreldagi “2019 — 2028-yillar davrida Oʻzbekiston Respublikasida

qattiq maishiy chiqindilar bilan bogʻliq ishlarni amalga oshirish

strategiyasini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi PQ-4291-son Qaroriga muvofiq,

2022-yildan boshlab respublika shaharlarining koʻpxonadonli

turar joy sektorida beshta belgilangan konteynerlarni oʻrnatishga

asoslangan qattiq maishiy chiqindilarni “qayta ishlanuvchi” va “qayta

ishlanmaydigan” turlarga (ularning roʻyxati Toshkent shahar hokimi

tomonidan belgilanadi) ajratib yigʻish tizimini joriy qilish koʻzda

tutilgan.

OTBning “Toshkent shahrida qattiq maishiy chiqindilarni boshqarish”

loyihasini amalga oshirishning birinchi bosqichida Toshkent shahar

hokimligi va “Maxsustrans” DUK tomonidan chiqindilarni “qayta

ishlanuvchi” va “qayta ishlanmaydigan” turlarga ajratib yigʻish uchun

isteʼmolchilarni bepul rangli konteynerlar, paketlar bilan taʼminlash,

shuningdek chiqindilarni ajratib yiqqanligi uchun isteʼmolchilarni

moddiy ragʻbatlantirish tizimini joriy qilish rejalashtirilgan.

Loyiha oldiga qoʻyilgan maqsadlar va vazifalar amaliyotda

qanday bajarilishini vaqt koʻrsatadi, ammo loyihaning moliyaviy

jihatlari koʻplab savollar uygʻotmoqda. Jumladan, “yoʻl xaritasi”da

koʻrsatilishicha, “Maxsustrans” DUKda maxsus texnika marshrutini

optimizatsiyalovchi elektron dasturlarni (GIS), shuningdek Yagona

elektron dasturni  (ERP) oʻrnatish OTB loyihasi doirasida tejab

qolingan kredit mablagʻlari evaziga amalga oshiriladi. Savol tugʻiladi:

loyihaning butun byudjeti OTB tomonidan tasdiqlangan boʻlsa, qaysi

pozitsiyalar evaziga va qanday qilib bu mablagʻlar tejab qolinishi

mumkin?

Ichki ishlar vazirligi – sanitar militsiya, amalda oʻziga yuklatilgan

funksiyalarni bajarmayapti. Moratoriy eʼlon qilinganiga qaramay,

amalda butun mamlakat boʻylab, jumladan respublika poytaxtida

daraxtlar kesilmoqda.

Oʻzini oʻzi boshqarish organlari vakolatiga tegishli hududlarda

chiqindilar bilan ishlash obyektlarini joylashtirish, aholi yashash

---

punktlarini sanitar tozalashga va maishiy chiqindilarni yigʻish uchun

toʻlovlarning oʻz vaqtida toʻlanishiga koʻmaklashish, chiqindilar bilan

ishlash obyektlarining sanitar va ekologik holati ustidan jamoatchilik

nazoratini amalga oshirish (12- modda).

Amalda oʻzini oʻzi boshqarish organlari QMChni ikkilamchi qayta

ishlash boʻyicha salmoqli qarorlar qabul qilishga qodir emas va

asosan aholi punktlarini sanitar tozalashga jalb qilinadi. 

QMCh manbalari

Joʻshqin urbanizatsiya, shaharda yashovchi aholi sonining oʻsishi,

ishlab chiqarish va isteʼmolning gʻayrioqilona modeli – bularning

hammasi koʻp miqdorda chiqindilar yuzaga kelishiga olib keladi.