17
8.
Aloqa yo„llarini rivojlanitirshga aloqador qaysi qaror va farmoyishlarni
bilasiz?
9.
Evropa Ittifoqi TRASEKA dasturi haqida nima bilasiz?
10.
Vazirlar Mahkamasining 1995 yil 11 yanvar 11-sonli qarori nima to„g‟risida
chiqarilgan?
2-Bob.
Temir yo„llari va uning xalq xo„jaligidagi o„rni
2.1. Temir yo„llarning rivojlanish istiqbollari
Tayanch so„zlari:
harakat tarkibi, yo‘l tuzilishi, yuk qurilmasi, yuk
stantsiyalari, blokirovka, signal, texnik jixozlar, quvib o‘tish yo‘llari.
Dunyoda birinchi bo„lib metal relslar 1764 yili rus gidrotexnigi K.D. Frolov
tomonidan Oltoydagi qazilma konlarida rudani tashishda qo„llanilgan. Temir yo„l
tarixiga nazar tashlasak, O„zbekiston hududida temir yo„llarning rivojlanish tarixi
1874 yildan boshlanib, u vaqtda maxsus komissiya temir yo„lning Orenburg-
Toshkent tarmog‟ini qurish zarurligini tan oldi.
Biroq keyinchalik qaror
o„zgartirildi – birinchi po„lat magistral Toshkentni Kaspiy dengizining sharq
qirg‟og‟i bilan birlashtirishi kerak edi. O„tgan asr oxirida Toshkentdan
Orenburggacha yo„l qurish masalasi ko„ndalang bo„lib turdi, uning qurilishi 1900
yilning kuzida bir vaqtda Toshkentdan va Orenburgdan boshlandi. 1906 yilning
yanvar oyida Toshkent-Orenburg yo„li ishga tushdi va O„rta Osiyo uchun
Markaziy Rossiyaga to„g‟ridan-to„g‟ri yo„l ochib berdi.
II-jahon urushi yillarida,
Kavkazni mamlakat markazi bilan aloqasini ta‟minlagan holda, yo„l alohida
ahamiyatga ega bo„ldi. Yo„lning kengaytirish borasida choralar ko„rildi. Qisqa
muddat ichida joylarda etishmaydigan material va ehtiyot qismlarni ishlab
chiqarish uchun to„qqizta cho„yan quyish va uchta po„lat quyish ŝexi qurildi. Urush
yillarida Toshkent-Angren yo„li qurildi. Urushdan keyingi yillarda O„zbekiston
18
temir yo„lchilari mamlakat xo„jaligini tiklashda faol ishtirok etishdi. 1970 yilda
uzunligi 1025 kilometr bo„lgan Chardjoy-Qo„ngirod- Beynau temir yo„l
tarmog‟ining qurilishi muhim voqea bo„lib, u 1972
yilda ishga tushirildi va
mamlakatning Evropa qismiga ikkinchi muhim yo„lni ochib berdi.
O„zbekiston Respublikasi mustaqillikga erishgach, hamma sohalardagi kabi
temir yo„llar sohasida ham rivojlanish bosqichiga o„tdi. Respublikada transport
koridorlarini yaratish siyosati olib borila boshlandi.
“O„zbekiston temir yo„llari” Davlat Aktsiyadorlik Temir Yo„l Kompaniyasi
1994 yil 7 noyabrda O„zbekiston Respublikasi hududida joylashgan sobiq O„rta
Osiyo temir yo„llari negizida tashkil etildi.
“O„zbekiston temir yo„llari” DATYK 1993 yildan boshlab temir yo„llar
hamdo„stligi Tashkilotiga (OSJD) a‟zo. Kompaniya xalqaro temir yo„llar
uyushmasi (MSJD) va Osiyo-Tinch okeani mintaqasi uchun BMTning Iqtisodiy
komissiyasi (ESKATO) bilan yaqindan aloqa o„rnatgan. DATYK Evropa Ittifoqi
Komissiyasining TASIS dasturining TRASEKA (Evropa-Kavkaz-Osiyo transport
koridori) loyihasi bo„yicha qo„shma ish olib bormoqda.
Kompaniyaning asosiy yo„llarinig umumiy uzunligi bugungi kunda 3645
kilomterni tashkil etadi. Kompaniyada 54,7 mingdan ziyod kishi ishlaydi.
Kompaniyaning yillik yuk aylanmasi barcha turdagi
transport yuk aylanmasining
90% ga yaqinini tashkil etadi. Hozirgi kunda kompaniya strukturasi tubdan isloh
qilinmoqda. Asosiy e‟tibor alohida sohalarni davlat tasarrufidan chiqarish va
xususiylashtirishga qaratilmoqda.
Respublikamizni qo„shni davlatlar bilan bog‟laydigan temir yo„llar qaytadan
ta‟mirlandi va sifat jihatdan o„zgartirildi. Respublika ichkarisida temir yo„llarning
yangi yo„nalishlari loyihalana boshlandi. Keyingi yillarda “Navoiy-Zarafshon-
Uchquduq-Urgench-Nukus” va “Qarshi-G‟uzor-Qumqurg‟on” yo„nalishlarida
yangi temir yo„llar qurilishi tugallanib foydalanishga topshirildi. Amudaryo
ustidan ulkan temir va avtomobil yo„li ko„prigi qurib ishga tushirildi.
19
Temir yo„llar sohasida bir qator islohatlar amalga oshirildi. Temir yo„llar
parki jahon standartlariga mos qilib modernizatsiya qilindi. Bir qator zamonaviy
talablarga mos keladigan lakomativlar olib kelindi va ishga tushirildi.
Turizmni yanada rivojlantirish
maqsadida Samarqand, Buxoro, Qarshi
shaharlariga yangi yo„nalish reyslari ochildi. Bularga misol qilib “Afrosiyob”,
“Registon”, “Sharq” va “Nasaf” poezd yo„nalishlarini olishimiz mumkin.
Mustaqilligimiz 20 yilligiga munosib tuyyona sifatida 2011 yil sentyabr
oyida Ispaniyaning “PATENTES TALGO, S.L.” kompaniyasi mutaxassislari bilan
hamkorlikda “Afrosiyob” tez yurar (tezligi 250 km/soat) lakomativi olib kelinib
“Toshkent-Samarqand” poezdi yo„nalishi ishga tushirildi. Buning uchun
temiryo„lchilar tomonidan Guliston-Jizzax shaharlari orasida yangi temir yo„l izlari
yotqizilib ishga tushirildi.
O„zbekiston Respublikasi Prezidentining 2013 yil 18 iyundagi “Angren-
Pop elektrlashtirilgan temir yo„l liniyasi qurilishini tashkil
etish chora-tadbirlari
to„g„risida” gi qarori asosida bunyod etilayotgan mazkur elektrlashtirilgan temir
yo„l liniyasi eng avvalo mamlakatda yagona milliy temir yo„l tarmog„i yaratish
imkonini beradi.
Ushbu temir yo„lning uzunligi 123,1 km ni tashkil etadi, ushbu hududda
43 million kub metir tuproq ishlari hamda 16,3 million kub metr burg„ulash-
portlatish ishlari to„liq amalga oshirildi.
Loyiha asosida 285 ta sun‟iy inshoot va suv o„tkazish
quvurlari, umumiy
uzunligi 2,1 km ni tashkil etuvch 13 ta temir yo„l ko„prigi, 6 ta yo„l o„tkazgich,
4 ta temir yo„l stansiyasi, 4 ta razyezdi va 2 ta vokzal qurib bitkazildi hamda
19,1 km uzunlikdagi tunnel qazildi.
Angren-Pop elektrlashtirilgan temir yo„l liniyasi qurilishini loyihasi
murakkbligi bo„yicha dunyo miqyosida birinchi 8 talikdan,
loyiha doirasida
qurilayotgan tunnel uzunligi bo„yicha birinch 13 talikda joy olgan.
Ushbu loyiha amalga oshirishi natijasida yuklarni tashish bir necha barobar
arzonlashadi, ularni yetkazib berish muddati esa ikki marta qisqaradi.
