R u. asatOv, s n. yuldasHeva, sH. n

6. YANGI MAhSULoT IShLAB ChIQARIShDA IShLAB 
ChIQARIShNI TAShKILIY-TEXNoLoGIK TAYYoRLASh
6.1. Yangiliklar kiritish va innovatsiya
innovatsiyaning  zarur  xususiyatlari  fan-texnika  yangiligi,  ishlab 
chiqarishda qo‘llanilishi va tijorat obyekti bo‘lishi mumkinligidir.
innovatsiya to‘g‘risida gapiradigan bo‘lsak, quyidagi tushunchalarni 
o‘zlashtirishimiz lozim:
1. yangilik — bu yangicha tartib, yangicha uslub, kashfiyot.
2. yangilik kiritish — shu yangilikning amalda qo‘llanilishi.
3. innovatsiya-yangilikning tarqatilishi.
innovatsion jarayonning uch shaklini ajratish zarur:
— oddiy tashkilot ichidagi;
— oddiy tashkilotlararo;
— kengaytirilgan.
Oddiy tashkilot ichidagi innovatsion jarayon bu yangilikning tashkilot 
ichida yaratilishi va uning o‘zida qo‘llanilishi.
Oddiy  tashkilotlararo  innovatsion  jarayonda  yangilik  savdo-sotiq 
predmeti sifatida namoyon bo‘ladi.
kengaytirilgan  innovatsion  jarayon  bu  yangilik  kirituvchi  ishlab 
chiqaruvchilarning namoyon bo‘lishi, ishlab chiqarish monopoliyasining 

---

67
buzilishidir.
Oddiy innovatsion jarayon ikki fazada kengaytirilgan jarayonga o‘tishi 
mumkin:
1. yangilikni yaratish va tarqatish.
2. yangilik kiritish diffuziyasi.
innovatsiya diffuziyasi o‘zlashtirilgan innovatsiyani tarqatish va yangi 
sharoitlarda qo‘llashdir.
innovatsion jarayon subyektlari quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
1.  novatorlar  (tashkilot  ichida  bo‘ladi)  fan-texnika  taraqqiyoti 
generatori.
2.  dastlabki  resipiyentlar  birinchi  bo‘lib  yangilikni  joriy  qilgan 
tadbirkorlar.
3. dastlabki ko‘pchilik yangilikni joriy qilgan firmalar.
4. Qoloqlar ma’naviy eskirgan yangilikni endi joriy qiluvchi firmalar.
innovatsion jarayon siklik xarakterga ega va quyidagicha yozi ladi:
Ft — at — iCH — l — Q — O‘ — siCH — m — s.
Ft — fundamental tadqiqotlar (FtR yangiliklaridan kashfiyot qilish);
at — amaliy tadqiqotlar (kashfiyotlardan amalda foydalanish);
iCH — ishlab chiqish;
l — loyihalash;
Q — qurilish;
O‘ — o‘zlashtirish;
siCH — sanoatda ishlab chiqarish;
m — marketing;
s — sotuv.
innovatsion  menejment  bu  innovatsion  jarayonlarni,  innovatsion 
faoliyatni,  bu  faoliyat  bilan  band  bo‘lgan  tashkiliy  struktura  va  uning 
personalini boshqarish tamoyillari, uslublari va formalari to‘plamidir.
uning uchun quyidagilar taalluqli:
— maqsadni qo‘yish va strategiyani tanlash;
— sikl bosqichlari: — rejalashtirish;
— sharoitlarni aniqlash va tashkil qilish;
— ijro etish;
— rahbarlik.
innovatsiyalar turkumlari.
1. texnologik parametrlarga bog‘liq ravishda innovatsiyalar mahsulotli 
va jarayonli innovatsiyalarga bo‘linadi.
mahsulotli innovatsiya deganda yangi xomashyo, materiallar va yarim 
fabrikatlarni qo‘llash va yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish tushuniladi.
Jarayonli innovatsiya ishlab chiqarishni tashkil qilishning yangi uslublari 
(texnologik jarayon o‘zgarishlari) hisoblanadi.

---

68
2.  innovatsion  bozor  uchun  yangiligi  bo‘yicha  innovatsiyalar 
quyidagilarga bo‘linadi:
a) jahonda tarmoq uchun yangi;
b) mamlakatda tarmoq uchun yangi;
d) alohida korxona uchun yangi.
3. tizimdagi o‘rni bo‘yicha innovatsiyalar quyidagilarga bo‘linadi:
a) ishlab chiqarishga kirish tomonidagi innovatsiyalar;
b) ishlab chiqarishdan chiqish tomonidagi innovatsiyalar;
d) korxona strukturasi innovatsiyalari.
4.  kiritiladigan  o‘zgarishlarning  chuqurligi  jihatidan  quyidagilarga 
bo‘linadi:
a) radikal (tubdan o‘zgartiradigan);
b) takomillashtiruvchi (yaxshilaydigan);
d) modifikatsion (zamonaviylashtiradigan).
5. Faoliyat sohasi bo‘yicha innovatsiyalar quyidagilarga bo‘linadi:
a) texnologik;
b) ishlab chiqarish;
d) iqtisodiy;
e) savdo-sotiq;
f) ijtimoiy;
g) boshqarish.