Referat jumíSÍ Tema: Menejment xizmetinde isbilermenlik ham biznes Orınlaǵan

II.Tiykarģi bólim
2.1.Menejment xizmetinde isbilermenlik ham biznes
Bazar ekonomikası sharayatında Respublikamızda kishi hám orta biznes tarawı
menen shuǵıllanatuǵın isbilermenlerge talap jáne de artpaqta. Usı tarawdıń
rawajlanıwı kishi hám orta biznes boyınsha iskerlik kórsetip atırǵan
qánigelerdiń menejmentke tiyisli jetkilikli bilimge ıyelewlerin talap etedi.
Anglichan «Management» sózi ózbek tilinde basqarıwdı shólkemlestiriw,
basshılıq qılıw mánisin ańlatadı. Ulıwma halda menejment basqarıwdı
bildirip, ol yamasa bul iskerlik turin shólkemlestiriw hám basshılıq qılıwdı názerde tu'tadi.
Menejmenttiń mánisin jaqsı túsiniw onıń ushın ekonomika, biznes,
isbilermenlik sıyaqlı túsinikler menen munasábetin kórip shıǵıw maqsetke
muwapıq.
Ulıwma alǵanda, ekonomika degende resursların tańlaw usılına hám sol
tiykarda xojalıqtı tuwrı aparıw túsiniledi. Bazar ekonomikası sharayatında
óndiristiń tiykarǵı strukturalıq bólegi retinde shólkem hám kárxanalar
(firmalar ) qatnasadı.
Biznes degende kisiniń bazar munasábetleri sistemasında isbilermenlik
iskerligi túsiniledi. Isbilermenlik iskerligi biznestiń bir forması retinde kórinetuǵın
boladı. «Isbilermenlik tuwrısındaǵı» Nızamǵa tiykarlanıp, isbilermenlik puqaralardıń
payda yamasa jeke dáramat alıwǵa jóneltirilgen ǵárezsiz, ǵayratker iskerligi
esaplanadı.
Kórip shıǵılǵan túsinikler sistemasında menejment basshılardıń,
qánigelerdiń bólek iskerlik túri retinde qaraladı. Hár qanday shólkem óz
maqsetlerine jetiwi ushın barlıq wazıypalar miynetti vertikal bólistiriw
jardeminde óz-ara muwapıqlastiriliwi zárúr boladı. Usınıń sebepinen basqarıw
shólkem ushın tiykarǵı iskerlik bolıp esaplanadı.
Batıs ádebiyatda menejmenttiń juda kóp túsinikleri orın alǵan. Olardan ayırımları tómendegiler:
1. Menejment - bul isleytuǵınlardı shólkemdiń maqsetine erisiwge anıq
báǵdarlaw, sol arqalı qoyılǵan wazıypalardı orinlaw;
2. Bul óz-ara awqamǵan bir qansha adamlardı tiykarǵı maqsetke jóneltiriwge
qaratılǵan arnawlı iskerlik turi bolıp tabıladı;
3. Bul joybarlaw, shólkemlestiriw, tártipke salıw hám muwapıqlastırıw tiykarında
materiallıq, miynet hám finanslıq resurslarınıń belgilengen maqsetler ushın
isletiliwine erisiwge qaratılǵan process.
Biraq kishi biznes tarawına tiyisli birpara shólkemler basqarıwshılardıń anıq
toparına iye bolmawi múmkin. (M.: kishi magazin, nnanbayxana hám basqalar ). Bul jaǵdaylarda basqarıw funksiyaları sherikler ortasında bólistirilgen bolıwı
múmkin.
Kishi biznesde basqarıw procesi basqarıw sub'ektiniń basqarıw
ob'ektine tásiri proccesi ańlatadı. Basqarıw procesi - baslıq hám basqarıw
apparatınıń qoyılǵan maqsetlerge erisiw maqsetinde adamlardıń birgeliktegi
iskerligin muwapıqlastırıw boyınsha ámelge asırilatuǵın háreketler jıyındısı,
basqarıw sub'ektiniń basqarıw ob'ektine tásir etiwi.Bazar munasábetleri sistemasında kishi biznes islep shıǵarıw kólemi,isleytuǵınlardıń sanı hám qaysı sanaat tarmaǵına tiyisliligi menen xarakterlenetuǵın isbilermenlik forması retinde kórinetuǵın boladı. Kishi bizneske óziniń ǵárezsiz múlki hám xojalıq ǵárezsizligine iye bolǵan hám de óziniń iskerlik salasında joqarı mártebege iye (dominant) bolmaǵan firmalar kiredi.
Kárxananıń basqarıwdıń nátiyjeli strukturasın payda etiw baslawshı isbilermen de etiwi kerek bolǵan zárúrli wazıypalardan biri bolıp tabıladı. Ol shólkemdi nátiyjeli islewi ushın oǵan qaysı qánigeliktegi qánigeler qanday ilmiy tájriybede, qanday jeke wazıypalarǵa iye bolǵan qansha adamdı birlestiriwi kerekligini anıqlaw alıwı kerek. Kárxana úlkenlesip, onıń iskerlik tarawları keńeyip barıwı menen okilona strukturaǵa bolǵan mútajlik jáne de asadı. Kárxananıń jetiklik, hatteki, gullep-jasnaǵan basqıshında da shólkemlestirilgen struktura adamdıń turmıslıq qábiletin belgileytuǵın zárúrli faktor bolıp koladi. Kárxananıń báseki gúresine shıdam beriw, óz quwatın saqlap turıw yamasa asırıp barıwı,onıń ózgerip baratırǵan sharayatlarǵa iykemlesiw qábiletine baylanıslı boladı.
Kárxana basqarıwdıń shólkemlestirilgen strukturası - bul bólimler, isleytuǵınlar
ortasındaǵı arnawlı islep shıǵılǵan baylanislar hám munasábetlerdiń pútin sistemasın
óz ishine aladı jáne onıń sheńberinde isleytuǵın adamlar aldına qoyılǵan maqsetke
eń nátiyjeli jol menen erisiw wazıypasın atqaradı..
Kárxana strukturasında tómendegi elementler ajıratıp kórsetiledi: basshılıq hám
baylanıs (gorizontal hám vertikal ) buwinlar (bólimler), dárejeler (basqıshlar ).
Pútkil (bolıp ) - bul shólkemlestirilgen tárepten bólek, ǵárezsiz basqarıw
shólkemi bolıp tabıladı. Bólim (adamlar toparı ) tárepinen arnawlı bir wazıypanıń orınlanıwı onı qáliplestiriwdiń tiykarǵı maqseti esaplanadı. Bólimler ortasındaǵı baylanıslar gorizontal kóriniske iye. Basshılıq (basqarıw ) dárejesin (basqıshın ) basqarıw iyerarxiyasida málim basqıshı iyelegen bólimler toparı (yamasa bir bólim)
retinde belgilew múmkin. Basqıshlar ortasındaǵı baylanıslar bul vertikal boyınsha
alkoa bolıp tabıladı. Hár qanday, hatteki kishi kárxanada da, joqarı de aytılǵan ush
struktura elementlerdiń hámmesi ámeldegi boladı. Isbilermen ol shólkemlesken
kárxananıń mal-múlklii bolıp, onıń jumisına basshılıq etedi. vertikal boyınsha oǵan
onıń xızmetkerleri boysinadı.
Kárxana firma ishinde bólimlerdi bólistiriw málim qaǵıydalarǵa
tıykarlanıwı kerek. Atap aytqanda, teń gruppalarǵa bolıw qaǵıydası xızmetkerler ilmiy tájriybe tayınlıǵına iye bolıp, qoyılǵan maqsetke erisiw ushın taǵı arnawlı bir
muǵdardaǵı adamlar zárúr bolǵan jaǵdaylarda qollanıladı.
Funksional belgi boyınsha bolıw qaǵıydası bolsa, islep shıǵarıw boyınsha
sexlar, marketing, kadrlar, finans hám taǵı basqa bólimlerdi shólkemlestiriwdiń eń
keń tarqalǵan usılı bolıp tabıladı.
Tapy belgi boyınsha bolıw qaǵıydası kárxana óz iskerligin túrli rayonlar
tapda ámelge asırǵanda kóbirek qollanıladı.Islep shıǵarılıp atırǵan arnawlı tiykarında bólistiriw qaǵıydası islep shıǵarılıp atırǵan ónim tórin kópaytirib baratırǵan, basqa shólkemlestirilgen strukturanı qóllaw jumısın tek quramalılashtirishi múmkin bolǵan iri kárxanalarda keń tarqalǵan.Qarıydarlar máplerin esapqa alǵan halda bólistiriw qaǵıydası, qarıydar sheshiwshi faktor bolǵan tarmaqlarda onıń mápleri shólkemlestirilgen strukturaǵa kúshin kórsetedi.
Stratifikatsiyani, yaǵnıy, eger isbilermen óz jumısın endi baslaǵan bolsa,
basqarıwdıń qanday dárejesin qóllaw maqsetke muwapıq bolıwın anıqlaw.
Rásmiylestiriwdi, yaǵnıy, shólkemdegi basshılıq usılın hám iskerlik
procesin adamlar arasındaǵı munasábetler ózgeshelikin biliw.
Oraylastırıw yamasa oraylastirilmaģanliqti, yaǵnıy joqarı basshılıq sheshiw
kerek bolǵan máseleler dizimi boyınsha qararlardı qabıllawı hám qararlardı
jetkiziw iyerarxiyasin biliw.
Shólkemlestirilgen strukturanıń quramalılıq dárejesin biliw.
Kárxana daǵı bólimlerdiń túri, muǵdarı hám óz-ara sherikligi, baslıq
xızmetkerler, jumısshı -xizmetkerler sanına hám basqalar basqarıwdıń quramalılıq
dárejesin belgilep beredi