Reja: 1 Alisher Navoiy ruboiylarining didaktik xususiatlari

Mavzu: Alisher Navoiy ruboiylari

Reja:

1 Alisher Navoiy ruboiylarining didaktik xususiatlari.

2. Alisher navoiy ruboiylari tahlili.

3. Alisher Navoiy ruboiylarining ingliz tiliga tarjima qilinishi.

4. Xulosa.

5. Foydalanilgan adabiotlar.

Shoir mamlakatda farovonlikka erishmoq, osoyishtalik o’rnatmoq, el-ulusni baxtiyor ko’rmoq uchun nimalarga e’tibor bermoq lozimligini ko’rsatib beradi. Nafs, manmanlik, zulm, hirs, behuda intilishlarga barham bermoq yo’li bilangina elni shod, mamlakatni obod qilish mumkin deb hisoblaydi:

Тo hirsu havas xirmoni barbod o’lmas,

Тo nafsu havo qasri baraftod o’lmas.

Тo zulmu sitam joniga bedod o’lmas,

El shod o’lmas, mamlakat obod o’lmas.

Shoir nazdidi el qalbidagi hirsu havas xirmoni yelga sovurilmasa, nafs, kibru havo qasri barbod bo’lmasa, zulmu sitam joniga qattiq sitam berib, uni yo’qotmoq shart bo’lsagina el ko’ngli shod, mamlakat obod bo’ladi. Bu she’r faqatgina Navoiy ijtimoiy-siyosiy qarashlari ifodasi bo’libgina qolmay, undagi obrazli ifodalar, poetik g’oyaning yuksak san’atkorlik bilan tasvirlangani bilan ham alohida diqqatga molikdir. Navoiy jamiyat kishilari haqida so’z yuritar ekan, ularni yuksak fazilatlar egasi bo’lishlarini orzu qiladi. Quyidagi qit’ada shoir bu haqda shunday deydi:

Uch kishidin uch ish yomon ko’rinur,

Sanga arz aylay ahli dunyodin:

Shohdin tundlig’, g’anidin buxl,

Molg’a maylu, hirs donodin.

Ma’lumki, jamiyat taraqqiyoti, mamlakat obodonligi, el-yurt osoyishtaligida uch kishining o’rni alohida ajralib turadi. Bular: shoh, badavlad kishilar va dono insonlardir. Shoh o’zining adolatli siyosati, badavlat kishi o’zining sahovati, dono esa oqilona qarashlari, ezgu niyati bilan e’tiborga molikdir. Agar ulardagi bu sifatlarga putur yetsa mamlakat tanazzulga yuz tutishi muqarrardir. Shoirning yuqoridagi baytlarida xuddi shu masalaga urg’u berilgan. Shohdagi g’azab, davlatmanddagi baxillik, qizg’anchiqlik, donodagi mol dunyoga hirs qo’yish singari illatlar dunyodagi engyomon ish sifatida baholanadi. Davrondan, zamon ahlidan shikoyat motivlari shoir fardlarida aforistik tarzdaifodalangan.

Ablah ani bilki, olamdin baqo qilg’ay tama’,

Ahmoq ulki, olam ahlidin vafo qilg’ay tama’.

Shoir tasviricha, dunyodan mangulik, abadiylik tilagan kishi ablah, olam ahlidan vafo istagan kishi ahmoqdir. Zero, dunyo abadiy bo’lmaganidek, olam ahlida ham vafo yo’qdir.Bunda hayotning o’tkinchiligi, inson yashashi uchun berilgan muddatni ezgu ishlarga sarf etishi haqidagi umumlashmalar shoirona tasvirlangan. Ko’rinadiki, bunday she’rlarida shoirning hayot, inson, davr haqidagi qarashlari uzoq kuzatish va mushohadalar natijasida hosil bo’lgan xulosalar tarzida berilgan. Bunday o’rinlarda yuksak ma’naviy poklik, axloqiy yetuklik ulug’lanib, zamondoshlarini bu sifatlarning aksi bo’lgan nuqsonlardan holi bo’lishlari haqidagi ba’zi bir mulohazalari ham ma’lum darajada o’z aksini topgan.

Shayx Ahmad bin Xudoydod Taroziy “Funun al-balogʻa” asarida (hijriy 840–milodiy 1436–1437-yillar) oʻz davridagi oʻnta sheʼriy janrlarga tavsif beradi (qasida, gʻazal, qitʼa, ruboiy, masnaviy, tarjeʼ, musammat, mustazod, mutavval, fard). Biz yaxshi bilamizki, Navoiy ijodida – “Xazoyin ul-maʼoniy”da sheʼriy janrlarning 16 ta xili mavjud. Ularning orasida eng barakalilaridan biri ruboiy ekanligini mutaxassislar koʻp marta taʼkidlashgan. “Nazm ul-javohir” (“Gavharlar tizmasi”) asari, asosan, tasavvuf gʻoyalari targʻibiga bagʻishlangan. Unda tasavvufdagi asosiy tushuncha va tamoyillar nihoyatda sodda va tushunarli tilda talqin qilinadi. Masalan, “Roʻa aboka yuroʻuka” (“Otangga rioyat qil – bolangdan qaytadi”) hadisi uchun quyidagi ruboiy keltirilgan:

Farzand ato qulligʻin chu odat qilgʻay,

Ul odat ila kasbi saodat qilgʻay,