Reja: Axborot komplekslarida axborot ta’minoti. Axborot ta’minotining tuzilishi. Axborotlarni raqamli qayta ishlash texnologiyalari. Iqtisodiy sohalarda axborot ta’minotining o‘rni va ahamiyati. Axborot komplekslarida axborot jarayonlari

Xujjatlarda ifodalangan ma’lumotlarning joylanishiga kura, ularni kuyidagi turlarga ajratish mumkin:

1. 
   chizikli;
   
2. 
   anketali;
   
3. 
   jadvalli;
   
4. 
   aralash.
   

1. 
   Chizikli xujjatlarda rekvizitlar birin-ketin joylashadi. Bunday xujjatlarga: tilxat, ariza, ruxsatnoma, tushuntirish xati va boshkalar kiradi.
   
2. 
   Anketali xujjatlarda rekvizitlar savol-javob tarikasida joylashadi. Ularga: ovoz berish byulletenlari, talabnomalar, testlar, tovarning xususiyatini urganish anketalari va boshkalar kiradi.
   
3. 
   Jadvalli xujjatlarda rekvizitlar ustun va kator buylab joylashadi. Ularga: dars jadvallari, kalendarlar, ish vaktini xisobga olish tabellari va boshka jadvalli xujjatlar kiradi.
   
4. 
   Aralash usulli xujjatlarda rekvizitlar chizikli, anketali, jadvalli xolda joylanishi mumkin. Masalan, shaxsiy xisob varakasi, tovar transport nakladnoyi va boshkalar.
   

Xujjatlar asosiy kismga karab, bir katorli va kup katorli xujjatlarga bulinadi.

Bir katorli xujjatlarga, ruxsatnoma, ariza, tilxat va boshkalar kiradi.

Kup katorli xujjatlarda bir necha ma’lumotlar ifodalanadi va ularni tugridan-tugri EXMning xotirasiga joylashtirish kiyin, chunki xar bir ma’lumot EXM xotirasining ma’lum bir kismini egallaydi. EXM xotirasiga kuprok ma’lumotlarni joylashtirish maksadida tizimlar yaratilgan.

Berilgan ma’lumotlarni uzgartirish jarayoni ixchamlashtirish (shifrlash), xosil bulgan belgi esa, shifr deb ataladi. Xar bir shifr berilgan ma’lumotlar asosida aniklanib, uning razryadi, ya’ni shifr kattaligi topiladi.